ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

موضوع: ملازمات عقلیّه/ غیر مستقلّات عقلیّه/ مسئله سوّم: مسئله ضدّ / جهت چهارم: درباره‌ی ضدّ خاصّ

نتیجه: مبنای تفصیل بین منشأ بودن حکم عقل و منشأ بودن نفس تکلیف، باطل است و در نتیجه، تفصیل محقّق نائینی باطل خواهد بود.

جواب دوّم از اشکال دوّم از طرف محقّق خوئی:

صغریٰ: فرق گذاری بین منشأ بودن حکم عقل و منشأ بودن نفس تکلیف، فرق بدون فارق است.

توضیح: بر فرض که محقّق نائینی واجب معلّق را ممکن بداند، متعلّق طلب در واجب موسّع (متعلّق یعنی صلوة آیات در صلّ صلوة الآیات در مثال صلوة عصر و صلوة آیات) یکی از دو صورت دارد.

الف: متعلّق طلب، مطلق شمولی است. در مطلق شمولی، حکم به تعداد افراد متعلّق، منحلّ به احکام متعدّده می‌شود. بنابراین، برای هر فردی یک حکم مستقلّ وجود دارد که حکم هر فردی مغایر با حکم ثابت برای فرد دیگر است. یعنی برای صلوة آیات که مزاحم با صلوة عصر است، وجوبی مستقلّ است. طبق این صورت، فرد مزاحم (صلوة آیات مزاحم با صلوة عصر) مطلقا باطل است. مطلقا یعنی اعمّ از اینکه منشأ شرطیّت قدرت، حکم عقل و یا اقتضاء نفس تکلیف باشد. چون فرد مزاحم، شرعاً مقدور مکلّف نیست و چیزی که شرعاً مقدور مکلّف نیست، فاقد امر است و لذا انجام فرد مزاحم به قصد امر، باطل است (ولی محقّق نائینی فرمود که اگر منشأ شرطیّت قدرت، حکم عقل باشد، صلوة آیات در وقت صلوة عصر صحیح است. بنابراینکه امر به صلوة عصر مقتضی نهی از صلوة آیات نباشد).

ب: متعلّق طلب، مطلق بدلی است. در مطلق بدلی، حکم به صرف وجود طبیعت تعلّق می‌گیرد. بنابراین، در مطلق بدلی، تنها یک حکم در بین است. یعنی در مجموع وقت، طلب به صرف وجود طبیعت صلوة آیات تعلّق می‌گیرد نه در جمیع وقت. طبق این صورت، فرد مزاحم (صلوة آیات مزاحم با صلوة عصر) مطلقا صحیح است. مطلقا یعنی اعمّ از اینکه منشأ شرطیّت قدرت، حکم عقل و یا اقتضاء نفس تکلیف باشد. چون طلب طبق هر دو منشأ، به صرف وجود طبیعت صلوة آیات تعلّق می‌گیرد نه به حصّه مقدوره و لذا مکلّف می‌تواند فرد مزاحم را (صلوة آیات مزاحم با صلوة عصر) به قصد امر به طبیعت انجام بدهد. اگر منشأ شرطیّت قدرت، عقل باشد، تعلّق امر به صرف وجود طبیعت واضح است به همان بیانی که در کلام محقّق نائینی آمده است و اگر منشأ شرطیّت قدرت، اقتضاء نفس تکلیف باشد نیز تعلّق امر به صرف وجود طبیعت واضح است چون شرط تعلّق امر به صرف وجود طبیعت طبق این منشأ این است که جعل داعی در مکلّف برای ایجاد صرف الوجود ممکن باشد و این شرط، حاصل است به خاطر اینکه فرض این است که مکلّف قادر بر انجام افراد غیر مزاحمه از صلوة آیات است و جعل داعی بر ایجاد صرف الوجود که جامع بین ممتنع و ممکن است، صحیح می‌باشد (ولی محقّق نائینی فرمود که اگر منشأ شرطیّت قدرت، اقتضاء نفس تکلیف باشد، صلوة آیات در وقت صلوة عصر باطل است. بنابراینکه امر به صلوة عصر مقتضی نهی از صلوة آیات نباشد).

کبریٰ: فرق بدون فارق، باطل است (بالضرورة).

نتیجه: فرق گذاری بین منشأ بودن حکم عقل و منشأ بودن نفس تکلیف، باطل است.

نمودار جواب:

صلوة آیات در صلّ صلوة الآیات مطلق شمولی صلوة آیات در وقت صلوة عصر، مطلقا باطل است.

صلوة آیات در صلّ صلوة الآیات مطلق بدلی صلوة آیات در وقت صلوة عصر، مطلقا صحیح است.