موضوع: احکام قطع97/اخذ قطع در موضوع حکم2 /

○ نهایه الدرایه ج۳ص۶۸ س آخر

- احکام قطع۹۷/ اخذ قطع در موضوع حکم۲

۱. آخوند ره: اگر قطع به حکم در موضوعِ آن حکم اخذ گردد، دور لازم خواهد آمد.

۲. وجه لزوم دور آن است که ثبوت حکم و وجودِ آن متوقف بر ثبوت موضوعِ آن در مرتبه‌ی موضوع بودن است. با فرض اخذ قطع به حکم در موضوع، لازم خواهد آمد که ثبوت موضوع متوقف بر ثبوت حکم باشد.

۳. محقق اصفهانی ره: در ملاحظه‌ی علم نسبت به معلوم بالذات، وجودِ حکم هر چند متوقف بر ثبوت علم به حکم است ولی ثبوت علم به حکم ما بر ماهیت حکم است نه وجود حکم تا آنکه توقف از دو طرف لازم آید.

۴. اگر علم - ثبوتِ شخص حکم متوقف بر آن است - نسبت به معلوم بالعرض ملاحظه گردد، وجود علم متوقف بر معلوم بالعرض نیست تا آنکه با توقف شخص حکم بر وجود علم دور لازم آید.

۵. معلوم بالعرض همان مطابَقِ معلوم بالذات است. در مقام، معلوم بالعرض عبارت از " وجود حقیقی حکم " بوده و معلوم بالذات عبارت از " صورت ذهنی و وجود علمیِ آن حکم " خواهد بود.

۶. مفروض در مقام آن است که وجود حقیقی حکم متوقف بر وجود حقیقی علم - از باب توقف وجود مشروط بر وجود شرط - خواهد بود.

۷. حقیقت علم (وجود حقیقی علم) متوقف بر وجود حقیقی حکم نیست بلکه متوقف بر ماهیت حکم خواهد بود.

۸. با تحقیق ارائه شده و تبیین تقوّم علم به معلوم بالذات نه معلوم بالعرض، دانسته می‌شود که فرض اخذ قطع به حکم در موضوعِ آن حکم، نه محذور دور و نه خلف فرض و نه اجتماعِ دو متنافی از حیث تقدم و تاخر طبعی را به دنبال نخواهد داشت.

۹. وجه عدم لزوم محذور خلف و اجتماع دو متنافی از حیث تقدم و تأخر طبعی آن است که:

مقدمه اول. علم تاخر طبعی از ذات متعلقِ خویش دارد از باب تاخر هر عارضی از معروض ِ خود.

مقدمه دوم. معروضِ علم (همان ماهیتی که معلوم بالذات که مقوّمِ علم در افق نفس است)، متاخر از علم نیست.

مقدمه سوم. وجود حقیقی حکم متاخر از وجود حقیقی علم است به تاخر طبعی از باب تاخر هر مشروطی از شرط خود.

مقدمه چهارم. وجود حقیقی علم (حقیقت علم) متاخر از حقیقت حکم (وجود حقیقی حکم) نیست.

۱۰. توهّم: اگر قطع به حکم در موضوع شخص حکم اخذ گردد، دور با واسطه لازم خواهد آمد چرا که هر چند علم متقوم به معلوم بالذات (صورت ذهنی شخص حکم) است نه بر معلوم بالعرض ولی وجود صورتِ شخص حکم در ذهن متوقف بر وجود شخص حکم در خارج است تا آنکه معلوم بالذات صورتِ ذهنیِ شخص حکم باشد نه صورت ذهنی ِ مثلِ حکم. پس وجود معلوم بالذات متوقف بر وجود معلوم بالعرض است. با فرض توقف وجود حکم بر معلوم بالذات، دور با واسطه لازم خواهد آمد.

۱۱. پاسخ از توهّم:

مقدمه اول. آنچه که شرطِ وجود حکم است، حقیقت علم مطابق با واقع است.

مقدمه دوم. در علم مطابق با واقع، معلوم بالذات صورتِ شخص حکم است نه صورتِ مثلِ آن.

مقدمه سوم. معلوم بالذات متوقف بر معلوم بالعرض نیست چرا که مطابَق صورت ذهنی می‌تواند مقارن با آن از حیث زمان و سابق بر آن و لاحق باشد.

مقدمه چهارم. شرط بودنِ حقیقت علم، فقط اقتضای تحقق علم مطابق برای تحقق حکم را دارد بدون آنکه تقارن زمانی صورت ذهنی و مطابَقِ آن لازم باشد.

و الحمد لله رب العالمین