موضوع: احکام قطع54/تجری25 /اختیاری بودن اراده1

○ نهایه الدرایه ج۳ش۴۲تعلیقه۱۵

- احکام قطع۵۴/ تجرّی۲۵/ اختیاری بودن اراده۱

الف. آخوند ره:

یک. موضوعِ استحقاقِ عقاب، قصد و عزم است نه فعل متجرّی‌به.

دو. اشکال: قصد از مبادی اختیار است و مبادی اختیار، اختیاری نیستند و الا تسلسل لازم خواهد آمد.

سه. پاسخ: اختیار هر چند اختیاری نیست (و مورد تعلق اختیار نیست) ولی برخی از مبادی اختیار، غالباً اختیاری‌اند چرا که فاعل مختار، با تامل در عقوبتی که مترتب بر فعل می‌گردد قادر بر عدم قصد است.

ب. محقق اصفهانی ره:

۱. وجه آنکه اختیار به واسطه‌ی اختیار نیست آن است که وجود اراده از ناحیه تعلق اراده‌ای به خودِ آن اراده نیست.

۲. مناط اختیاری بودن و ارادی بودن عملی (جوارحی و یا جوانحی)، خصوصِ آن نیست که آن عمل مورد تعلق اراده باشد بلکه عمل موجود متصف به اختیاری بودن می‌گردد به واسطه‌ی یکی از دو ملاک زیر:

یک. تعلق قصد به آن عمل.

دو. تعلق قصد به آنچه که آن عمل متوقف بر آن است.

۳. ارادی بودن اراده، به ملاک اول نیست بلکه به ملاک دوم است. توضیح:

مقدمه اول- مقدماتی که مودّی به اراده‌ی فعل‌اند، تنها در صورتی علّت تامه برای اراده‌اند که مانعی از آن حادث نگردد.

مقدمه دوم- تامل در آثار متابعت از نفس و مخالفت با مولا، مانعی اختیاری از تادیه‌ی مقدمات به اراده‌ی فعل است چه اینکه عدم تامل نیز امری اختیاری است که موجب اختیاری بودنِ اراده‌ی فعل خواهد بود.