موضوع: احکام قطع45/تجری16 /تزاحم میان جهات واقعی و طاری2

○ نهایه الدرایه ج۳ص۳۷س۷

- احکام قطع۴۵/ تجرّی۱۶/ تزاحم میان جهات واقعی و طاری۳

۱. تزاحم میان دو جهت واقعی و ظاهری، عبارت از "تمانعِ آنها در تاثیر" خواهد بود.

۲. تنافی و عدم اجتماع میان مقتضای دو جهت واقعی و طاری، منجر به تزاحم میانِ آن دو جهت می‌شود.

۳. تزاحم میانِ دو جهت، تنها در صورتی متصوّر است که آن دو جهت (= دو ملاک) هم سنخ باشند چرا که اگر هم سنخ نباشند؛ میانِ مقتضای آنها تنافی تحقق نخواهد داشت تا آنکه موجب تزاحم میانِ آن دو جهت گردد.

۴. محقق اصفهانی ره عدم تزاحم میانِ دو ملاک غیر مسانخ را به عدم تنافی میانِ مقتضای آنها معلل می‌کند و می‌نویسد: " إذا كان إحداهما ملاكا للحكم المولوي و الأخرى للمدح و الذّم،فلا تزاحم بينهما:حيث لا منافاة بين الوجوب الواقعي و استحقاق الذم على فعله لدخوله تحت عنوان قبيح بالذات ".

۵. اگر دو ملاکی که از سنخ واحد اند، دو ملاکِ مدح و ذم باشند، در این صورت میان ملاک واقعی (جهت واقعی) و ملاک ظاهری (جهت طاری) تزاحم نخواهد بود و فقط ملاک ظاهری موثر در مدح عقلائی و یا ذم عقلائی خواهد بود.

۶. توضیحِ امر سابق:

مقدمه اول- حسن و قبح - در مقام - به معنای استحقاقِ مدح و استحقاقِ ذمّ در نگاه عقلاء خواهند بود.

مقدمه دوم- حسن و قبح - به معنای مزبور - از صفات افعال اختیاری خواهند بود.

مقدمه سوم- فعلِ مکلف به واسطه قیام ملاکی عقلائی - مصلحتی عام و یا مفسده‌ای عام - معنون به عنوانی می‌گردد که آن عنوان موثر در حسنِ آن فعل و یا قبحِ آن خواهد بود.

مقدمه چهارم- اِسنادِ تاثیر به عنوانِ فعل، اسناد به "غیر ما هو له" خواهد بود. در واقع، ملاکی که قائم به فعل معنون به عنوان است، علّت غائی برای مدح و یا ذمّ خواهد بود.

مقدمه پنجم- در صورتی که فعل مکلّف با عنوانِ خود، به طور اختیاری از او صادر گردد، آن فعل متصف به حسن و یا قبح خواهد گشت.

مقدمه پنجم- مفروض در مقام، صدور جهت طاری (یعنی هتک که ملاک تجری است) با اختیار و عدم صدور جهت واقعی با اختیار است.

مقدمه ششم- پس جهت واقعی، صلاحیت اثرگذاری در خلاف جهت طاری را نخواهد داشت.