موضوع: احکام قطع41/عرض ذاتی و عرض غریب /

○ نهایه الدرایه ج۳ص۳۶

- احکام قطع۴۱/ عرض ذاتی و عرض غریب

۱. محقق اصفهانی :

اراده‌ حقیقی - که به جامع تعلق گرفته است و بالعرض و المجاز به خصوصیت منسوب است - نظیر عرض ذاتی و غریب است بلکه همان عرض ذاتی و غریب است.

۲. عرض ذاتی و عرض غریب دارای دو تفسیر خواهند بود.

۳. تفسیر اول: عرض ذاتی، آن عارضی است که بدون واسطه در عروض و به طور حقیقی، بر معروض عارض می شود. عرض غریب آن عارضی است که با واسطه در عروض و به طور مجازی بر معروض عارض می‌شود.

۴. مرحوم آخوند ره در سطرهای آغازین کفایه، عرض ذاتی را به همین معنا تفسیر می‌کند : " موضوع كل علم و هو الذي يبحث فيه عن عوارضه الذاتية أي بلا بواسطة في العروض... " و محقق اصفهانی ره نیز در حاشیه تفسیر ایشان را مورد تایید قرار می‌دهد : " تعريف الموضوع بذلك،و تفسير العرض الذاتي بما فسّره-مدّ ظله-هو المعروف المنقول عن أهالي فن المعقول،فإنه المناسب لمحمولات قضايا العلم ".

۵. طبق تفسیر یاد شده، اراده جامع، عرض ذاتیِ آن خواهد بود چه اینکه اراده خصوصیت، عرض غریبِ آن خواهد بود. عبارتِ " بل هو هو " در کلام محقق اصفهانی ره ناظر به همین تفسیر است.

۶. تفسیر دوم : عرض ذاتی آن خارج محمولی است که یا معروض علّت و یا مقتضی (بالکسر) برای عروضِ آن است و یا آنکه امری مساوی با معروض، علت و یا مقتضی برای آن است. در مقابل، عرض غریب آن است که به واسطه‌ی امری اعم از معروض و یا اخص از آن، بر معروض عارض می شود.

۷. در تفسیر دوم، بر عروض حقیقیِ عارض تحفظ شده است و نظر بر انحای واسطه در ثبوت محمول برای موضوع خواهد بود.

۸. حکیم سبزواری ره در حاشیه اسفار، تفسیر اول از عرض ذاتی و عرض غریب را تام می‌داند. در نگاه ایشان، عرض ذاتی همان وصف به حال شیء است و عرض غریب همان وصف به حال متعلق شیء است.

۹. حکیم سبزواری ره در حاشیه اسفار، تعابیر قدماء از عرض ذاتی و عرض غریب را به گونه‌ای تبیین می‌کند که مستفاد از آن، تفسیر نخست باشد.