موضوع: احکام قطع28/بررسی استحقاق ثواب بر موافقت با حکمی غیر فعلی 2 /

○ نهایه الدرایه ج۳ص۲۷س۱۵

- احکام قطع۲۸/ بررسی استحقاق ثواب بر موافقت با حکمی غیر فعلی۲

۱. آخوند ره: تا وقتی که تکلیف، فعلی نگردد، به مرتبه تنجّز و استحقاق عقاب بر مخالفت نخواهد رسید هر چند چه بسا موافقت با آن موجب استحقاق ثواب گردد.

۲. محقق اصفهانی ره: فرق نهادن میان استحقاق عقاب و استحقاق ثواب:

الف. اگر به لحاظ خصوص حکم فعلی است (یعنی فعلی بودن حکم دخیل در فعلیت استحقاق عقاب باشد)، پس ثواب نیز همچون عقاب است چرا که فعلی بودنِ حکم دخیل در فعلیت استحقاق ثواب نیز خواهد بود.

ب. اگر به لحاظ خصوص حکم فعلی نباشد بلکه به طور کلی باشد (یعنی موضوعِ استحقاق ثواب اعم از موافقت با حکم فعلی و اتیان عمل به داعی مصلحت تام و موافق با غرض و نیز اتیان بداعیِ حبّ مولا است)، پس عقاب نیز همچون ثواب است و دایر مدار خصوصِ مخالفت با حکم فعلی نخواهد بود بلکه مترتب بر ترک تحصیلِ مصلحت تامه و ملزمه خواهد بود خواه بعثی باشد و خواه بعثی - به جهت مثل غفلت مولا و یا اعتقاد عجز عبد از امتثال - نباشد.

۳. صور متصوّر در ناحیه مصلحت از حیث لزوم تحصیل و عدمِ آن:

یکم. قصور مصلحت از اقتضای لزوم و بعث. علم به چنین مصلحتی، موجبِ تحصیلِ آن در نگاه عقلاء نخواهد بود.

دوم. تام بودنِ اقتضای مصلحت و وجود مانع از تاثیر گذاریِ آن در بعث (= اشتمال بعث بر مفسده‌ای که غالب بر مصلحتِ مبعوث‌الیه است).

از آنجا که مُلزَم بودنِ عبد به تحصیلِ این مصلحت، دارای مفسده‌ای غالب است، پس معقول نیست که چنین مصلحتی در نگاه عقلاء ملزم بوده باشد.

سوم. تام بودنِ اقتضای مصلحت و وجود مانعی - همچون غفلتِ مولا و یا اعتقاد عجز عبد از امتثال - از تاثیر گذاریِ آن در بعث باشد.

مثل مصلحتِ مزبور، در حدّ ذاتِ خود ملزم خواهد بود نه مغلوب و غیر ملزم. علم به این مصلحت، موجب استحقاقِ عقاب بر ترکِ تحصیلِ آن خواهد بود.