آیه 233/سوره بقره /تفسیر قرآن کریم

موضوع: تفسیر قرآن کریم/سوره بقره /آیه 233

﴿وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ، وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ، لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا، لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ، وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ، فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا، وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ، وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وسی‌وسوم سوره بقره است.

بیان اخلاق خانوادگی، شیر دادن مادران و استحکام پیوند زناشویی

شیر دادن مادران؛ امری مستحب، نه واجب

خداوند در آغاز آیه می‌فرماید: ﴿وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ﴾ مادران فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند؛ برای کسی که بخواهد شیر دادن را به‌طور کامل انجام دهد.

عبارت ﴿لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ﴾ نشان می‌دهد که این کار واجب نیست، بلکه اگر کسی بخواهد شیر دادن را کامل انجام دهد، دو سال تمام آن را ادامه دهد. اما اگر نخواست، الزام شرعی ندارد. پس دو سال شیر دادن، کار پسندیده و نیکویی است، اما اجباری نیست.

وظیفه پدر در تأمین نیازهای مادر و کودک:

خداوند ادامه می‌دهد: ﴿وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ﴾ مراد از مولود له، پدر است؛ یعنی صاحب فرزند. وظیفه پدر است که خرجی و لباس مادر و کودک را تأمین کند. اما این تأمین باید ﴿بالمعروف﴾ باشد؛ یعنی طبق عرف و معمول جامعه. نه اسراف و تجمل، نه سخت‌گیری و بخل. غذا و پوشاک باید متعارف و در حد وسع خانواده باشد.

زندگی در حد وسع و توان:

در ادامه آیه می‌فرماید: ﴿لَا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلَّا وُسْعَهَا﴾ هیچ‌کس بیش از توانش مکلف نمی‌شود. اگر درآمد خانواده کم است، همان اندازه وظیفه دارد خرج کند. پدر نباید خود را در تنگنا قرار دهد، بلکه به اندازه وسع خود باید نیازها را برآورده سازد.

نه مادر وسیله ضرر شود، نه پدر:

خداوند هشدار می‌دهد: ﴿لَا تُضَارَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ﴾ بچه نباید وسیله ضرر زدن زن و شوهر به یکدیگر شود.

نه زن مجاز است از بچه برای آزار شوهر استفاده کند، مثلاً بگوید «بچه را نمی‌دهم ببینی» و نه مرد حق دارد با بهانه بچه، زن را اذیت کند. کودک باید مایه محبت و پیوند بیشتر باشد، نه اختلاف و دشمنی.

حق مادر در اجرت شیر دادن:

زن اگر به فرزند خود شیر می‌دهد، حق دارد اجرت دریافت کند. این یکی از حقوق مشروع زن است. بنابراین، پدر نباید حق او را نادیده بگیرد. اسلام تأکید دارد که هیچ‌کس نباید به خاطر بچه ضرر ببیند.

مسئولیت وارث در نبود پدر:

اگر پدر از دنیا رفت، قرآن می‌فرماید: ﴿وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَٰلِكَ﴾ یعنی پدربزرگ یا وارث پدر، همان وظیفه را دارد: باید رزق و پوشاک مادر و کودک را فراهم کند و امورشان را اداره نماید.

از شیر گرفتن کودک با مشورت و رضایت:

خداوند می‌فرماید: ﴿فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا﴾ اگر پدر و مادر با رضایت و مشورت تصمیم بگیرند که کودک را از شیر بگیرند، اشکالی ندارد. ممکن است مادر شیر نداشته باشد یا نتواند ادامه دهد. اما باید این تصمیم با محبت و مشورت گرفته شود، نه با لج‌بازی و زور. نه مادر بگوید: «من دیگر شیر نمی‌دهم»، و نه پدر اصرار بی‌منطق داشته باشد.

شیر دادن توسط دایه:

اگر مادر نتوانست شیر بدهد، می‌توان برای کودک دایه گرفت. قرآن می‌فرماید: ﴿وَإِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَكُمْ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ﴾ اشکالی ندارد، به شرطی که حق‌الزحمه او را به‌طور معروف بپردازید: ﴿إِذَا سَلَّمْتُمْ مَا آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ﴾ همه‌چیز در قرآن با واژه «معروف» همراه است؛

یعنی رعایت عرف و انصاف در زندگی خانوادگی.

اصل طلایی قرآن در زندگی خانوادگی:

در پایان آیه آمده است: ﴿وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ﴾ از خدا پروا کنید و بدانید که او به همه کارهای شما بیناست. بنابراین، در روابط خانوادگی باید پرهیزکارانه عمل کرد. نه زن باید با نیش و کنایه شوهر را بیازارد، نه مرد با سخت‌گیری زن را خسته کند.

زندگی خانوادگی جای رقابت و انتقام نیست، جای عشق، گذشت و یاد خوبی‌هاست.

یاد خوبی‌ها و فراموشی بدی‌ها:

زندگی زیبا زمانی شکل می‌گیرد که انسان خوبی‌های دیگران را به یاد بیاورد و بدی‌ها را فراموش کند. اگر انسان همیشه به بدی‌ها فکر کند، دلش تیره و عمرش تلخ می‌شود. اما اگر خوبی‌ها را یادآوری کند، محبت و آرامش در خانه جاری می‌شود. زن و شوهر باید بیشتر به کارهای خوب یکدیگر توجه کنند. به‌جای ایراد گرفتن و تذکرهای مکرر، خوبی‌ها را ستایش کنند. همین روحیه است که خانه را محکم، شیرین و نورانی می‌کند.

نتیجه اخلاقی:

قرآن می‌خواهد خانواده با محبت، گذشت و تقوا استوار شود. زن و شوهر باید از بدبینی و سخت‌گیری بپرهیزند و زندگی را ساده و دلنشین کنند.

به یاد داشته باشیم:

هر کس در دنیا سخت‌گیر باشد، خدا نیز در آخرت با او سخت خواهد گرفت. پس با خانواده‌تان مهربان باشید، خوبی‌ها را ببینید و بدانید خداوند ناظر بر رفتار و نیت شماست.