آیه 231/سوره بقره /تفسیر قرآن کریم

موضوع: تفسیر قرآن کریم/سوره بقره /آیه 231

﴿وَإِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وسی‌ویکم سوره بقره است.

نیک‌رفتاری با همسر پس از طلاق:

خداوند در این آیه شریفه می‌فرماید: اگر مردی همسر خود را طلاق دهد و عدّه زن به پایان برسد، دو راه پیش روی اوست:

1. ﴿فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ﴾: اگر می‌خواهی بازگردی و دوباره با او زندگی کنی، باید با رفتار نیکو، محبت، عطوفت و مهربانی با او زندگی کنی.

2. ﴿أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ﴾: اگر نمی‌توانی زندگی را ادامه دهی، باید با خوش‌رفتاری و به‌دور از کینه و دشمنی، او را آزاد کنی تا بتواند زندگی تازه‌ای برای خود بسازد.

در این میان، خداوند هشدار می‌دهد: ﴿وَلَا تُمْسِكُوهُنَّ ضِرَارًا لِتَعْتَدُوا﴾؛ یعنی زن را به قصد آزار و اذیت نگه ندارید. نباید همسر سابق را میان «امید و بیم» معلق بگذارید، نه او را رها کنید تا آزاد باشد، نه با او زندگی سالمی داشته باشید. چنین رفتاری تعدی و ظلم است.

رعایت حقوق زن پس از طلاق:

زن موجودی سرشار از احساس و محبت است. خداوند مرد را موظف کرده که با او با مهربانی رفتار کند. اگر مرد می‌تواند با محبت و آرامش زندگی را ادامه دهد، باید با اخلاق نیک و رفتار انسانی با همسرش زندگی کند. اما اگر نمی‌تواند، باید او را با احترام و آرامش رها کند تا بتواند ازدواج دیگری کند و زندگی تازه‌ای بسازد.

این‌که مرد، زن را در بلاتکلیفی نگه دارد، مدام او را بیازارد، به او امید بدهد ولی اقدام نکند، یا با الفاظ تند و رفتار تحقیرآمیز او را اذیت کند، رفتاری است خلاف عدالت و عقل و شرع.

ظلم به زن، ظلم به خویش است:

خداوند در ادامه می‌فرماید: ﴿وَمَنْ يَفْعَلْ ذَٰلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ﴾ کسی که چنین کند، در حقیقت به خودش ظلم کرده است. مردی که همسرش را می‌آزارد، گمان می‌کند به او ضرر می‌زند، اما در واقع آرامش و برکت زندگی خودش را از بین می‌برد. ظلم به زن، ظلم به نفس است؛ اثرش در دنیا و آخرت آشکار می‌شود. در دنیا موجب اضطراب، درگیری، فرزندان نابسامان و خانه‌ای بی‌صفا می‌شود و در آخرت نیز موجب مؤاخذه الهی است.

آیات الهی را به بازی نگیرید:

خداوند هشدار می‌دهد: ﴿وَلَا تَتَّخِذُوا آيَاتِ اللَّهِ هُزُوًا﴾؛ یعنی احکام خدا را مسخره نکنید. ازدواج و طلاق هر دو از آیات و نشانه‌های الهی‌اند. هدف از ازدواج، محبت و آرامش است: ﴿لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً﴾[2] وقتی مرد، ازدواج را وسیله آزار، تحقیر و انتقام قرار دهد، در حقیقت آیات خدا را به بازی گرفته است.

زندگی مشترک باید بر پایه محبت، عطوفت، گذشت و تفاهم باشد؛ نه کینه و انتقام و تحقیر.

یادآوری نعمت‌های الهی:

در ادامه می‌فرماید: ﴿وَاذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَمَا أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتَابِ وَالْحِكْمَةِ﴾؛ یعنی نعمت‌های خدا را به یاد آورید؛ هم نعمت‌های مادی و هم معنوی. در زندگی زناشویی نیز انسان باید خوبی‌ها را یادآوری کند، نه بدی‌ها را. مثلاً بگوید: «یادته چقدر سختی کشیدیم تا به اینجا رسیدیم؟ یادته خدا چطور به ما لطف کرد؟ خونه گرفتیم، قرض‌هامون رو دادیم، بچه‌هامون بزرگ شدن...»

با یادآوری خوبی‌ها، محبت میان زن و شوهر زنده می‌شود. اما اگر مدام بدی‌ها و اشتباهات گذشته را تکرار کنیم، زندگی به تلخی می‌گراید و محبت از بین می‌رود.

تمرین گذشت و تقوا:

خداوند در پایان می‌فرماید: ﴿وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ﴾ تقوا یعنی خودنگهداری؛ یعنی چشم‌پوشی از اشتباهات همسر و گذشت از خطاهای کوچک.

هیچ انسانی بی‌عیب نیست. گاهی زن خطا می‌کند، گاهی مرد. زندگی پایدار آن است که طرفین گذشت کنند، نه اینکه هر خطایی را بزرگ کنند و مدام به روی هم بیاورند.

مرد و زن هر دو ممکن است در زندگی، کارهایی کرده باشند که دیگری از آن بی‌خبر است. اما خدا از همه چیز آگاه است. پس به جای سرزنش و تحقیر، باید به یاد خدا بود و از او طلب بخشش کرد. هر دو باید با محبت و عاطفه در کنار هم باشند و زندگی را بر پایه مهربانی و بخشش ادامه دهند.

نتیجه‌گیری:

این آیه شریفه، دستور زندگی خانوادگی سالم را بیان می‌کند:

اگر می‌خواهی با همسرت بمانی، با محبت و احترام با او زندگی کن.

اگر نمی‌توانی ادامه دهی، با خوش‌رفتاری و آرامش جدا شو.

هرگز زن را برای آزار و انتقام نگه مدار.

خوبی‌ها را یاد کن، بدی‌ها را فراموش کن.

از نعمت‌های خدا یاد بگیر که چگونه با لطف و رحمت با بندگانش رفتار می‌کند.

تقوا پیشه کن، گذشت داشته باش، و بدان که خدا از همه چیز آگاه است.