آیه 226/سوره بقره /تفسیر قرآن

موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 226

﴿لِلَّذینَ یُؤلُونَ مِن نِسائِهِمْ تَربُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فاءُوا فَإِنَّ الله غَفورٌ رَحیمٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وبیست‌وششم سوره بقره است. این آیه در رابطه با سوگند ایلاء است.

معنای ایلاء و جایگاه آن:

در این آیه، خداوند متعال به موضوعی به نام ایلاء اشاره کرده است. ایلاء حالتی است که مرد در حال عصبانیت نسبت به همسر خود قسم می‌خورد که دیگر با او نزدیکی نکند. در فقه اسلامی، بخصوص در کتاب "الایلاء" در شرح لمعه، این مسئله مورد بررسی قرار گرفته است. طبق آیه، به چنین مردی چهار ماه فرصت داده می‌شود تا تصمیم بگیرد: یا به زندگی مشترک بازگردد و با همسر خود آشتی کند، یا در غیر این صورت او را طلاق دهد.

مفهوم لغوی «تربص»:

واژه «تربص» به معنای انتظار همراه با امید است؛ یعنی در این چهار ماه، امید آن می‌رود که مرد به زندگی خانوادگی بازگردد و رابطه صلح‌آمیز خود را با همسرش از سر گیرد.

احکام ایلاء و لغویت سوگندهای بی‌اساس:

یکی از آموزه‌های مهم این آیه، عدم اعتبار سوگندهای لغو و بیهوده است. اگر کسی سوگند یاد کند که به همسر خود نزدیک نشود، چنین قسمی شرعاً معتبر نیست، لازم‌الوفا نمی‌باشد و مخالفت با آن کفاره ندارد. این قسم‌ها، همان قسم‌های لغوی‌اند که در آیه قبل نیز به آن اشاره شد: ﴿لَا يُؤَاخِذُكُمُ اللَّهُ بِاللَّغْوِ فِي أَيْمَانِكُمْ﴾[2]

مبارزه قرآن با خرافات جاهلی:

در عصر جاهلیت، مردان برای توجیه رفتارهای غلط خود، مانند ترک همسر یا ازدواج مجدد، به این نوع قسم‌ها متوسل می‌شدند. این خرافه باعث ظلم به زنان می‌شد. خداوند متعال در این آیه به روشنی با چنین رفتارهایی مخالفت کرده و دستور به بازگشت به زندگی خانوادگی داده است.

حمایت از حقوق زنان:

در این آیه، خداوند متعال با دقت به حقوق زنان توجه کرده و اجازه نمی‌دهد که زنان در حالت "کالمعلّقه" باقی بمانند؛ نه زنِ واقعی باشند، نه مطلقه. مرد موظف است که تکلیف را در چهار ماه مشخص کند و نمی‌تواند بدون مسئولیت‌پذیری، زن را در بلاتکلیفی نگه دارد.

در این آیه، چند نکته اخلاقی مهم نیز مورد تأکید قرار گرفته است:

1. لزوم توجه به نیازهای روحی و جسمی همسر: زن نیز غرایز و نیازهایی دارد که بی‌توجهی به آن‌ها ممکن است به فساد یا آسیب‌های روحی منجر شود.

2. عصبانیت‌های زودگذر نباید مبنای تصمیمات مهم قرار گیرد: انسان ممکن است به‌سبب فشارهای روحی، اقتصادی، یا خانوادگی، عصبی شود و حرف‌هایی بزند که در شأن او نباشد. این آیه ما را دعوت به صبوری و فرصت‌دادن به یکدیگر می‌کند.

3. فرصت‌دادن، نشانه کرامت است: همان‌گونه که خداوند به بنده‌اش فرصت می‌دهد تا به اشتباهات خود برگردد، ما نیز باید به دیگران فرصت توبه و اصلاح بدهیم؛ چه در خانواده، چه در محل کار، و چه در روابط دوستانه.

سوءاستفاده از نمادهای مقدس:

نکته‌ای تربیتی که در پایان بحث به آن اشاره شد، سوءاستفاده برخی افراد از نمادهای دینی و مقدس برای فریب دیگران است. متأسفانه در جامعه، افرادی با ظاهری مذهبی – مانند استفاده از تسبیح، ذکر، ریش، انگشتر و... – در حالی‌که باطن آلوده دارند، اقدام به فریب مردم می‌کنند. ما باید مراقب این نوع ریاکاری‌ها باشیم.

برخورد با خطا در دیگران:

این آیه همچنین به ما می‌آموزد که اگر کسی اشتباهی کرد – خصوصاً در حالت عصبانیت – نباید با شدت و خشونت با او برخورد کرد. رفتار بزرگوارانه این است که گذشت کنیم، بگذریم و با محبت فضا را اصلاح کنیم.

نتیجه‌گیری: تشویق به صلح، نه طلاق

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های این آیه آن است که باید مردم را به صلح و آشتی تشویق کرد، نه به طلاق. متأسفانه برخی مشاوران ناآگاه، در اولین فرصت راهکار جدایی را مطرح می‌کنند، در حالی‌که قرآن ما را به صبوری، گذشت، و حفظ بنیان خانواده دعوت می‌کند.

سخن پایانی:

بیایید از این آیه شریفه درس بگیریم، در زندگی خانوادگی‌مان با همسران‌مان مهربان باشیم، به آن‌ها توجه کنیم، و در لحظات عصبانیت، از خداوند الگو بگیریم که چگونه به بنده‌اش فرصت توبه می‌دهد.