آیه 223/سوره بقره /تفسیر قرآن

موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 223

﴿نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُم مّلاَقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وبیست‌وسوم سوره بقره است.

مقدمه:

آیه ۲۲۳ سوره بقره یکی از آیاتی است که درباره روابط زناشویی میان زن و مرد سخن می‌گوید و مفاهیم عمیقی از نظر فقهی، اخلاقی و تربیتی در خود جای داده است. این آیه بیان می‌دارد: ﴿نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ وَقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّكُم مّلاَقُوهُ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ﴾

ترجمه:

زنان شما کشتزار شما هستند، پس از هر جا (و به هر گونه که) بخواهید به کشتزار خود درآیید، و برای خود چیزی از پیش بفرستید، و از خدا پروا دارید، و بدانید که او را دیدار خواهید کرد، و مؤمنان را بشارت ده.

بررسی لغوی و نحوی:

۱. ﴿نساؤکم حرث لکم﴾: تشبیهی برای بیان رابطه زناشویی به عنوان رابطه‌ای هدفمند، که زن را چون کشتزار معرفی می‌کند که مرد از آن بهره‌مند می‌شود. کشتزار محل تولید و پرورش است و در این‌جا به تولید نسل و استمرار حیات اشاره دارد.

۲. ﴿فأتوا حرثکم أنّی شئتم﴾: برخی از این بخش برای تجویز روابط مختلف بهره برده‌اند، ولی مفسران شیعه و سنی تأکید دارند که منظور، آزادی در زمان و مکان آمیزش مشروع است، نه کیفیت یا شیوه خلاف طبیعت یا غیرشرعی آن.

۳. ﴿وقدموا لأنفسکم﴾: امر به آینده‌نگری و پرهیز از لذت‌طلبی صرف. اشاره دارد به اینکه روابط زناشویی تنها یک عمل حیوانی نیست بلکه باید نیت‌های الهی و تربیتی مانند تولد فرزند صالح یا تحکیم خانواده در آن لحاظ شود. این فرزند صالح هم برای جامعه خیر دارد و هم برای شما، چراکه هر عمل صالحی انجام دهد، برای شما هم هست و خیر او شامل شما نیز می‌شود.

۴. ﴿واتقوا الله﴾: هشدار به تقوای الهی در همه جنبه‌های زندگی، از جمله در روابط جنسی؛ یعنی حتی در خلوت نیز باید مراقب حدود الهی بود. اینجا محل خطر است و خیلی از افراد مسیرهای خلاف را طی می‌کنند به همین جهت خداوند می‌فرماید: ﴿واتقوا الله﴾ زنان شما در هر زمان و مکانی در خدمت شما هستند ولی مواظب باشید که مرتکب خلاف نشوید. خلاف‌هایی که برای انسان اتفاق می‌افتد ممکن است ظلم به زن و فرزند، یا نگاه به نامحرم، یا گناهان دیگر باشد که خداوند انسان را از آن برحذر می‌دارد.

۵. ﴿واعلموا أنکم ملاقوه﴾: تأکید بر معاد و بازگشت به سوی خدا. یادآوری روز حساب در ادامه هشدار به تقوا آمده تا انسان را از غفلت بازدارد. هیچ اعتباری به آینده نیست و هر لحظه ممکن است اتفاقی بیفتد و انسان از دنیا برود.

۶. ﴿وبشر المؤمنین﴾: در پایان آیه، خداوند بشارتی برای مؤمنان می‌آورد. این بشارت به مؤمنانی است که تقوا پیشه می‌کنند و حدود الهی را در تمام رفتارهایشان رعایت می‌کنند. وابستگی به دنیا اصلا به صلاح انسان نیست و همین اندازه که زندگی آبرومندی داشته باشد، کافی است.

نکات فقهی:

*این آیه یکی از ادله مهم در بحث جواز یا حرمت برخی انواع آمیزش زناشویی است. فقها با استفاده از قرائن دیگر مانند روایات، آمیزش از راه پشت را حرام یا مکروه دانسته‌اند، هرچند برخی در ظاهر آیه توهم جواز کرده‌اند.

* کلمه‌ ﴿أنّى﴾ به معنای «از هر جا» یا «هر وقت» آمده که بر تعدد تفسیر دلالت دارد. اما از آن‌جا که «حرث» قید مکان است و موضوع تولید نسل مطرح است، مفسران آن را محدود به مقاربت از راه طبیعی دانسته‌اند.

نکات اخلاقی و تربیتی:

* استفاده از تعبیر «حرث» به جای هر تعبیر دیگر نشان‌دهنده ارزش‌گذاری ویژه‌ای بر مقام زن در نقش مادری و پرورش نسل است، نه نگاه صرفاً جنسی و ابزاری. انسان وقتی مزرعه‌ای دارد، سعی می‌کند آن را از آفات حفظ کند، تعبیر به حرث برای این است که حرث را رها نمی‌کنند و به آن رسیدگی می‌کنند.

* تأکید بر تقوا و آینده‌نگری در روابط جنسی، به معنای نهادینه‌کردن مسئولیت‌پذیری و هدف‌مندی در این رابطه انسانی است.

تربیت همسر و خانواده:

* مرد مسؤول تربیت همسر و فرزندان است، چون آن‌ها بیشتر وقت خود را در خانه با او می‌گذرانند. اگر مرد نماز شب، چشم‌پوشی، اخلاق نیکو و رفتار سالم داشته باشد، همسر و فرزندان هم تربیت می‌شوند و سوءرفتار مرد باعث انحراف زن و خانواده می‌شود.

نتیجه‌گیری:

آیه ۲۲۳ سوره بقره، ضمن تشریح رابطه‌ زناشویی، مرزهای مشروع و الهی آن را مشخص کرده، و با تأکید بر تقوا، معاد و نیت‌مندی، این رابطه را از سطح غرایز حیوانی فراتر برده و آن را در جهت رشد فردی و اجتماعی و حتی اخروی معنا کرده است.