آیه 220/سوره بقره /تفسیر قرآن

موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 220

﴿فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ يَسْئَلُونَکَ عَنِ الْيَتامی‌ قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَکيمٌ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وبیستم سوره بقره است.

در این آیه، خداوند متعال پس از بیان آیات گذشته می‌فرماید: ﴿کَذَٰلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَتَفَكُّرُونَ فِي الدُّنْيَا وَالْآخِرَةِ﴾ که به این معناست که خداوند آیات خود را برای شما تبیین می‌کند، شاید شما در امور دنیا و آخرت تفکر کنید.

این آیه در ادامه‌ی آیات قبل است و می‌خواهد به انسان‌ها یادآوری کند که هدف از بیان آیات الهی این است که به انسان‌ها فرصت تفکر و تعقل داده شود. تفکر برای آن است که انسان معارف و حقایق را با قلب خود بفهمد و به آن اعتقاد پیدا کند. در واقع، اعتقاد حقیقی تنها زمانی به دست می‌آید که فرد به طور عمیق و آگاهانه فکر کند، نه از روی تقلید.

در آیات قرآن مکرراً بر تفکر و تعقل تأکید شده است: ﴿لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[2] [3] و ﴿لَعَلَّكُمْ تَتَفَكُّرُونَ﴾ که به انسان‌ها توصیه می‌شود در امور مختلف دنیوی و اخروی تفکر کنند. تفکر و تأمل در آیات الهی، در حقیقت راهی برای رسیدن به اعتقاد راسخ است. انسان وقتی به یک موضوع به طور کامل ایمان آورد، عملش مطابق با آن اعتقاد خواهد بود. ولی اگر این اعتقاد سطحی و بدون تفکر باشد، نمی‌تواند بر عمل انسان تأثیرگذار باشد.

بنابراین، قرآن به انسان‌ها یادآوری می‌کند که باید در تمامی ابعاد زندگی از جمله امور دنیوی و اخروی تفکر کنند و هدف از این تفکر رسیدن به تکامل و سعادت در دنیا و آخرت است.

نحوه برخورد با یتیم و مال یتیم:

در ادامه، در آیات قرآن سوالاتی در مورد یتیمان مطرح شده است. ﴿وَ يَسْئَلُونَکَ عَنِ الْيَتامی﴾ بعضی از مردم زمان پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، با توجه به آیات مربوط به مال یتیم، برداشت کرده بودند که نباید هیچ‌گونه دخالتی در امور یتیمان داشته باشند و باید از اموال آن‌ها دوری کنند. ولی پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند که این طور نیست. قرآن تأکید کرده که باید از مال یتیم با احتیاط برخورد شود، نه اینکه کلاً از آن دوری کنید. در حقیقت، باید یتیم را مانند فرزند خود دانست و با او رفتار کرد. ﴿قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُکُمْ﴾ حتی اموال یتیمان می‌تواند با اموال شما مخلوط شود، ولی باید مراقب بود که حق یتیم ضایع نشود و مصالح او در نظر گرفته شود.

به عبارت دیگر، پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند که باید در امور یتیمان به‌گونه‌ای عمل کرد که به نفع آن‌ها باشد، نه اینکه از وضعیت آن‌ها سوءاستفاده شود. این امر شامل مدیریت اموال آن‌ها و نظارت بر امور مالی آن‌هاست، البته باید این کارها با نهایت دقت و در نظر گرفتن مصلحت یتیمان انجام گیرد. ﴿وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ﴾ خداوند می‌داند که آیا انسان‌ها در این کار نیت خیر دارند یا نه.

منظور از اصلاح:

اصلاح می‌تواند در مسائل مالی باشد یا در مسائل فکری یا علمی و عملی باشد و در تمام ابعاد، همانطور که فرزندان خود را تربیت می‌کنید در مورد یتیم‌ها نیز عمل کنید.

﴿وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَکيمٌ﴾ در این آیات، خداوند همچنین بر اهمیت کمک به افراد ضعیف و مستضعف جامعه تأکید کرده است، افرادی که ممکن است عقل کامل نداشته باشند یا در شرایط دشوار قرار گیرند. این افراد نیازمند حمایت و کمک هستند تا بتوانند در جامعه بهتر زندگی کنند.

خلاصه اینکه، دین اسلام دینی است که به مردم توصیه می‌کند در امور یتیمان و افراد نیازمند، با محبت و دقت عمل کنند. نباید از آن‌ها دوری کرد و باید کمک‌های مادی و معنوی به این افراد ارائه داد تا آن‌ها بتوانند در زندگی خود پیشرفت کنند. دین اسلام دینی است آسان و با هدف تربیت انسان‌هایی صالح و مفید برای جامعه.