آیه 217/سوره بقره /تفسیر قرآن

موضوع: تفسیر قرآن/سوره بقره /آیه 217

﴿يَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُلْ قِتالٌ فيهِ کَبيرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ إِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لا يَزالُونَ يُقاتِلُونَکُمْ حَتَّي يَرُدُّوکُمْ عَنْ دينِکُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ﴾[1]

صحبت در تفسیر آیه دویست‌وهفدهم سوره بقره است.

احترام ماه‌های حرام و پاسخ به شبهات مشرکین:

در آیه ۲۱۷ سوره مبارکه بقره، از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد قتال در ماه‌های حرام سؤال شده است. بر اساس آموزه‌های دین حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)، چهار ماه ذی‌القعده، ذی‌الحجه، محرم و رجب به‌عنوان ماه‌های حرام معرفی شده بودند که در آن‌ها جنگ و قتال ممنوع بود. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نیز این حکم ابراهیمی را تأیید و ادامه دادند.

در یکی از این ماه‌های حرام (رجب)، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) گروهی را برای مذاکره با مشرکان مکه اعزام کردند. این گروه مأموریت داشتند تا علت اخراج مسلمانان از مکه و رفتار ظالمانه مشرکان را جویا شوند. بر اساس روایات، در اولین روز ماه رجب، بین این گروه و مشرکان درگیری رخ داد. اگرچه مشرکان شروع‌کننده جنگ بودند، اما این درگیری منجر به کشته شدن رئیس قبیله مشرکان و اسارت برخی از آن‌ها شد.

مشرکان که خود اعتقادی به حرمت ماه‌های حرام نداشتند، این واقعه را بهانه کرده و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) را متهم به نقض حرمت ماه رجب کردند. مسلمانان نیز توضیح دادند که از شروع ماه رجب اطلاع نداشتند و همچنین قتال ابتدا از سوی مشرکان آغاز شده بود. در این میان، آیه نازل شد که به مسئله حرمت قتال در ماه‌های حرام و اعمال مشرکان پاسخ داد:

• حرمت قتال در ماه‌های حرام: ﴿يَسْئَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرامِ قِتالٍ فيهِ قُلْ قِتالٌ فيهِ کَبيرٌ﴾ قرآن تأکید می‌کند که قتال در ماه‌های حرام گناه بزرگی است.

• بیان گناه بزرگ‌تر: ﴿وَ صَدٌّ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ إِخْراجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ﴾ قرآن اعلام می‌کند که اعمال مشرکان همچون اخلال در امنیت شهر مکه، اخراج مسلمانان از دیارشان و جلوگیری از عبادت در مسجدالحرام گناهانی بزرگ‌تر و نابخشودنی‌تر از قتال در ماه‌های حرام هستند.

• فتنه و فساد: ﴿وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ﴾ قرآن فتنه و ایجاد ناامنی توسط مشرکان را گناهی عظیم‌تر از قتال در ماه حرام دانسته و این نکته را روشن می‌کند که مشرکان همواره به دنبال تضعیف دین و ایمان مسلمانان هستند.

﴿وَ لا يَزالُونَ يُقاتِلُونَکُمْ حَتَّي يَرُدُّوکُمْ عَنْ دينِکُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا﴾ این آیه شریفه نشان می‌دهد که باید نسبت به اهداف دشمنان آگاه بود و در برابر اقدامات آن‌ها مقاومت کرد.

مقاومت در برابر دشمنان و اهمیت شناخت اهداف آن‌ها:

﴿وَ لا يَزالُونَ يُقاتِلُونَکُمْ حَتَّي يَرُدُّوکُمْ عَنْ دينِکُمْ إِنِ اسْتَطاعُوا﴾ آیه شریفه به مسلمانان هشدار می‌دهد که مشرکان تا زمانی که بتوانند، در برابر اسلام ایستادگی خواهند کرد و تلاش خواهند کرد تا مسلمانان را از دین خود برگردانند. حتی اگر این کار با جنگ، فتنه و آزار و اذیت همراه باشد. ﴿وَ مَنْ يَرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دينِهِ فَيَمُتْ وَ هُوَ کافِرٌ فَأُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ﴾ خداوند تأکید می‌کند که اگر مسلمانی در برابر دشمنان مقاومت نکند و با آن‌ها همراه شود، عاقبت او کفر و نابودی اعمال نیکوی گذشته‌اش خواهد بود.

مطالب مهم آیه:

اهمیت مسجدالحرام:

مسجدالحرام به‌عنوان یکی از مقدس‌ترین مکان‌های اسلامی، دارای احترام و جایگاه ویژه‌ای است. در این آیه، خداوند به گناه بزرگ اخراج مردم از مسجدالحرام اشاره می‌کند و این عمل را مصداق نقض امنیت این مکان مقدس می‌داند.

در زمان پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، مسجدالحرام محلی برای امنیت و آرامش به شمار می‌رفت؛ به‌گونه‌ای که هر کسی که در این مکان پناه می‌گرفت، حتی در میان دشمنان نیز مورد تعرض قرار نمی‌گرفت. اما مشرکان مکه با اقدامات خود، این حرمت را زیر پا گذاشته و مردم را از این مکان امن اخراج کردند.

اخراج مردم از مسجدالحرام نه‌تنها نقض امنیت این مکان مقدس بود، بلکه باعث ایجاد فتنه‌ای بزرگ شد. خداوند در این آیه این عمل را به‌عنوان گناهی عظیم‌تر از قتال در ماه‌های حرام معرفی می‌کند. این نشان‌دهنده اهمیت بالای حفظ امنیت و احترام به مسجدالحرام است.

درسی که از این بخش آیه می‌توان گرفت این است که حفظ حرمت و امنیت مکان‌های مقدس، به‌ویژه مسجدالحرام، یکی از اصولی است که مسلمانان باید به آن پایبند باشند. این احترام و امنیت، به‌عنوان نماد یگانگی و اتحاد مسلمانان، از اهمیت بالایی برخوردار است.

خداوند مسئولیت را مشخص می‌کند و مقدار گناه را بیان می‌کند. خداوند می‌فرماید که گناهِ قتلِ کافرِ مشرک در اول ماه رجب، کمتر از اخراج مردم از مکه و مسجدالحرام است. پس توجه داشته باشید که تعیین گناه و مقدار آن دست خدا است، شما نمی‌توانید تعیین کنید که گناه کدام عمل کمتر است و کدام بیشتر.

اهمیت مقاومت:

مسلمانان باید در برابر تهدیدات و هجوم دشمنان مقاومت کنند. همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب نیز بارها تأکید کرده‌اند، دشمنان اسلام هیچ‌گاه دست از دشمنی برنمی‌دارند و هر زمان که بتوانند، ضربه خواهند زد. ﴿إِنِ اسْتَطاعُوا﴾ یعنی دشمن نهایت خباثت را انجام می‌دهند. اسرائیل را ببینید که چقدر کودک و زن و پیر و جوان را می‌کشد! چقدر بیمارستان را بمباران می‌کند! یعنی برای دنیای غرب دیگر آبرویی نمانده است. چرا که به جنایت‌کاری کمک می‌کند که هر روز جلوی چشم جهانیان کودکان بیگناه را می‌کشد. اینطور نیست که با جنگجویان مبارزه کند، زنان و کودکان را هدف قرار می‌دهد. لذا باید دشمن را شناخت که اگر قدرت پیدا کند، چه کارهایی می‌کند. باید ایستاد و مقاومت کرد، این‌ها کسانی نیستند که با مذاکره و صحبت کردن قانع شوند، اگر قدرت پیدا کنند، مسلمانان را نابود می‌کنند.

مقاومت در برابر ظلم:

یکی از پیام‌های مهم این آیه، ضرورت مبارزه با ظلم و ظالمان است. خداوند به مسلمانان دستور داده که در برابر ظلم و بی‌عدالتی ایستادگی کنند. این مسئله نه تنها یک وظیفه دینی، بلکه امری عقلانی و انسانی است که مورد تأیید همه ملت‌هاست.

شناخت اهداف دشمن:

پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با اعزام گروهی برای مذاکره و شناسایی اهداف دشمن، نشان دادند که شناخت دشمن و برنامه‌های او، یکی از اصول اساسی در مبارزه است. مسلمانان باید بدانند که دشمنان اسلام هیچ‌گاه قانع نخواهند شد و تا زمانی که بتوانند، در مسیر تحقق اهداف خود تلاش خواهند کرد.

این آیه به ما می‌آموزد که مبارزه با ظلم و دفاع از حق، یک اصل اساسی در دین اسلام است. مقاومت در برابر دشمنان، تنها راه حفظ ایمان و امنیت جامعه اسلامی است. حتی اگر مقاومت هزینه‌هایی داشته باشد، پیروزی نهایی از آنِ کسانی است که در این مسیر ثابت‌قدم باقی بمانند. نمونه بارز این مقاومت، ایستادگی ملت فلسطین در برابر جنایات اسرائیل است که باعث بیداری ملت‌های جهان و افزایش حمایت‌ها از مظلومان شده است.

خداوند متعال به مسلمانان وعده داده که مقاومت در برابر ظلم، چه با شهادت و چه با پیروزی در دنیا، سرانجامی مبارک خواهد داشت. در این مسیر، شناخت دشمن، اهداف او و حفظ وحدت و ایمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

اینکه مردم در تمام دنیا، در کشورهای غربی و آمریکا و اروپا هر روز علیه آمریکا و اسرائیل به خیابان‌ها می‌آیند و به نفع فلسطین تظاهرات می‌کنند، نشان دهنده این است که ملت‌ها تسخیر شده‌اند و مقاومت را پذیرفته‌اند. چون مقاومت یک جمله بیشتر نیست؛ مقاومت یعنی مبارزه با ظلم. این نیاز به دین ندارد، بلکه عقل می‌خواهد. هر انسان عاقلی با ظلم مبارزه می‌کند. ممکن است دولت‌ها به‌خاطر منافع خود، مقاومت را نپذیرند ولی در میان مردم پذیرفته شده است.