زهد/صفات مؤمن /جنود عقل و جهل

موضوع: جنود عقل و جهل /صفات مؤمن /زهد

محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) علیهم‌السلام؛ رزق جامع خیر دنیا و آخرت:

در بحث گذشته مطرح شد که در خصال مرحوم صدوق آمده است که حضرت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «مَن رَزَقَه الله حُبَّ الأئمةِ مِن أهلِ بیتی فقد أصابَ خیرَ الدنیا و الآخرة فَلَا يَشُكَّنَّ أَحَدٌ أَنَّهُ فِي الْجَنَّةِ فَإِنَّ فِي حُبِّ أَهْلِ بَيْتِي عشرون [عِشْرِينَ‌] خَصْلَةً عَشْرٌ مِنْهَا فِي الدُّنْيَا وَ عَشْرٌ مِنْهَا فِي الْآخِرَةِ أَمَّا الَّتِي فِي الدُّنْيَا فَالزُّهْدُ وَ الْحِرْصُ عَلَى الْعَمَلِ وَ الْوَرَعُ فِي الدِّينِ وَ الرَّغْبَةُ فِي الْعِبَادَةِ وَ التَّوْبَةُ قَبْلَ الْمَوْتِ وَ النَّشَاطُ فِي قِيَامِ اللَّيْلِ وَ الْيَأْسُ مِمَّا فِي أَيْدِي النَّاسِ وَ الْحِفْظُ لِأَمْرِ اللَّهِ وَ نَهْيِهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ التَّاسِعَةُ بُغْضُ الدُّنْيَا وَ الْعَاشِرَةُ السَّخَاءُ وَ أَمَّا الَّتِي فِي الْآخِرَةِ فَلَا يُنْشَرُ لَهُ دِيوَانٌ وَ لَا يُنْصَبُ لَهُ مِيزَانٌ وَ يُعْطَى‌ كِتابَهُ بِيَمِينِهِ‌ وَ يُكْتَبُ لَهُ بَرَاءَةٌ مِنَ النَّارِ وَ يَبْيَضُّ وَجْهُهُ وَ يُكْسَى مِنْ حُلَلِ الْجَنَّةِ وَ يَشْفَعُ فِي مِائَةٍ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ وَ يَنْظُرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَيْهِ بِالرَّحْمَةِ وَ يُتَوَّجُ مِنْ تِيجَانِ الْجَنَّةِ وَ الْعَاشِرَةُ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ فَطُوبَى لِمُحِبِّي أَهْلِ بَيْتِي»[1]

اگر خداوند محبت امامان از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) مرا روزیِ کسی کند، او به خیر دنیا و آخرت رسیده است. پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) خبر می‌دهند که بعد از من امامانی هستند، این‌ها اهل‌بیت (علیهم‌السلام) من‌اند و باید نسبت به آن‌ها محبت داشت. اگر محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در دل شما باشد: «فلا یَشُکَّنَّ أحدٌ أنّه فی الجنّة» هیچ تردیدی نداشته باشید که جایگاه او در بهشت است.

بیست خصلتِ محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام):

محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بیست خصلت دارد: ده خصلت در دنیا و ده خصلت در آخرت. ما فعلاً خصلت‌های دنیوی را بررسی می‌کنیم تا ببینیم آیا واقعاً محب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) هستیم یا نه. آیا صرف سینه‌زدن برای امام حسین علیه‌السلام، گریه‌کردن، یا زیارت رفتن، علامت محبت است؟ این‌ها ارزشمند است، اما علامت محبت حقیقی چیز دیگری است.

اولین نشانه محبت حقیقی: زهد

حضرت رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند اولین خصلتِ محبان اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در دنیا زهد است. سپس خصلت‌ها را چنین برمی‌شمارند: زهد، ورع در دین، رغبت به عبادت، توبه پیش از مرگ، قیام شب (نماز شب)، بی‌نیازی از آنچه در دست مردم است، حفظ اوامر و نواهی الهی و بغض دنیا؛ این ده مورد علامت آن است که انسان واقعاً محب اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است.

رزق جامع چیست؟

گاهی خداوند رزق دنیوی می‌دهد، اما رزق جامع، محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است؛ چون خیر دنیا و آخرت در محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) نهفته است.

زهد به چه معناست؟

برای اینکه معنای زهد را درست بفهمیم، روایتی در کافی نقل شده است: «فَأَمَّا الزَّاهِدُ فَقَدْ خَرَجَتِ الْأَحْزَانُ وَ الْأَفْرَاحُ مِنْ قَلْبِهِ فَلَا يَفْرَحُ بِشَيْ‌ءٍ مِنَ الدُّنْيَا وَ لَا يَأْسَى‌ عَلَى شَيْ‌ءٍ مِنْهَا فَاتَهُ فَهُوَ مُسْتَرِيحٌ»[2] انسان زاهد، غم‌ها و شادی‌های دنیایی از دلش بیرون رفته است؛ یعنی نه برای امور دنیایی خیلی ناراحت می‌شود، نه برای امور مادی خیلی خوشحال. اگر پولی به دستش رسید، وابسته نمی‌شود. اگر مقامی پیدا کرد، دل‌بسته نمی‌شود. اگر چیزی از دنیا از دست داد، افسوس افراطی نمی‌خورد.

شادی و غم زاهد، خدایی است؛ ناراحتی انسان زاهد برای دوری از خداست و شادی‌اش برای قرب به خدا. اگر احساس کند به خدا نزدیک شده، خوشحال است: الحمدلله که موفق به عبادت شدم، موفق به ترک گناه شدم، موفق به معنویت شدم. و اگر چیزی او را از خدا دور کند، ناراحت می‌شود؛ نه اینکه دنیا به او پشت کرده باشد.

آرامش روانی زاهد:

روایت می‌فرماید: «فَهُوَ مُسْتَرِيحٌ» زاهد آرامش اعصاب دارد. تلاش می‌کند، کوشش می‌کند، اما اگر نتیجه حاصل نشد، می‌گوید: «خدا نخواست؛ حتماً مصلحتی بوده.» نه سکته می‌کند، نه اعصابش به‌هم می‌ریزد. خیلی از ناراحتی‌ها، سکته‌ها و فروپاشی‌ها به‌خاطر وابستگی شدید به دنیاست.

نگاه امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) به زهد:

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه، می‌فرمایند: «أیها الناس، الزهادة قصرُ الأمل و شُکرُ النِّعَم وَالتَّوَرُّعُ عِنْدَ الْمَحَارِمِ، فَإِنْ عَزَبَ ذلِكَ عَنْكُمْ فَلاَ يَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَكُمْ، وَلاَ تَنْسَوْا عِنْدَ النِّعَمِ شُكْرَكُمْ، فَقَدْ أَعْذَرَ اللهُ إِلَيْكُمْ بِحُجَج مُسْفِرَة ظَاهِرَة، وَكُتُب بَارِزَةِ الْعُذْرِ وَاضِحَة»[3] ای مردم، زهد یعنی؛ کوتاه کردن آرزوها و شکر نعمت‌ها.

شکر نعمت‌ها؛ پایه زهد:

نعمت‌ها را ببینید و شکر کنید: همسر خوب، خانه، عقل، ایمان، فهم، توفیق تحصیل و تدریس، قرار گرفتن در مسیر سربازی امام زمان (علیه‌السلام) همه این‌ها نعمت است و شکر می‌خواهد. بسیاری از مردم حتی عقل سالم ندارند. بیمارستان‌ها و آسایشگاه‌ها را ببینید

تا متوجه شوید همین نعمتی که دارید چقدر ارزشمند است.

ورع از حرام؛ زهد عملی:

زهد یعنی نزدیک حرام نشدن. انسان زاهد کسی است که وقتی به حرام می‌رسد، توقف می‌کند. اگر نتوانستید به مقام عالی زهد برسید،

حداقل این باشد: «فَلاَ يَغْلِبِ الْحَرَامُ صَبْرَكُمْ» حرام، صبر شما را از بین نبرد؛ زن نامحرم دیدید، خودتان را گم نکنید؛ پول دیدید، حلال و حرام را فراموش نکنید؛ مقام گرفتید، مغرور نشوید و کنترل خودتان را از دست ندهید.

شکر نعمت، مانع افراط و تفریط:

هر موفقیتی که به دست می‌آورید، نگویید «من، من، من». این‌ها لطف خداست. اگر شاکر باشید، ظلم نمی‌کنید، خلاف نمی‌کنید، افراط و تفریط نمی‌کنید، بسیاری از فسادها از این‌جاست که انسان نعمت را از خودش می‌داند، نه از خدا.

نتیجه‌گیری:

محبت اهل‌بیت (علیهم‌السلام) فقط ادعا نیست، علامت دارد. اولین علامتش زهد است، یعنی؛ دل‌بستگی نداشتن به دنیا، کنترل نفس در برابر حرام، شکر دائمی نعمت‌ها و آرامش در سختی‌ها.