عفت/صفات مؤمن /جنود عقل و جهل

موضوع: جنود عقل و جهل /صفات مؤمن /عفت

مقدمه: اهمیت پیشگیری از جرم در اسلام

حضرت امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «العفاف زینة الفقر و الشکر زینة الغنی.»[1] عفاف زینت فقر است و شکر زینت غنا.

پیش از تبیین این فرمایش شریف، لازم است مقدمه‌ای در باب پیشگیری از جرم بیان شود. در اسلام دو نظریه در برخورد با جرم مطرح است:

1. نظریه مجازات: بر اساس این دیدگاه، هرکس گناهی انجام دهد باید مجازات شود. (دیدگاه مرحوم محقق خویی)

2. نظریه پیشگیری: در این نظریه تأکید بر این است که باید از وقوع گناه جلوگیری کرد؛ نگذارید انسان در گناه بیفتد تا بعد بخواهید مجازاتش کنید. (دیدگاه مرحوم امام خمینی قدس سره)

اسلام توصیه می‌کند تا می‌توان از وقوع گناه جلوگیری شود، نه اینکه منتظر بمانیم تا فرد مرتکب گناه شود و سپس او را مجازات کنیم.

ضرورت اقدام پیشگیرانه در نهادهای دینی و قضایی:

یکی از توصیه‌هایی که به مسئولان دادگاه‌های ویژه طلاب داریم، این است که اگر دیدید طلبه‌ای در مسیر خلاف قرار گرفته، پیش از آن‌که به گناه بیفتد، با او صحبت کنید و تذکر دهید. به او بگویید: «آقا، ما خبر داریم چه کار می‌کنی، مراقب باش، این راهی که می‌روی خطرناک است.»

نباید بگذارید کسی در چاله گناه بیفتد، سپس او را خلع لباس کنید یا آبرویش را ببرید. وقتی هنوز در مرحله مقدماتی است، باید با او با لحن خیرخواهانه و دلسوزانه صحبت شود. پیشگیری بهتر از مچ‌گیری است. به جای آن‌که بعد از افتادن در دام گناه «دستگیری» کنید، باید پیش از آن راهنمایی کنید.

گاهی برخی از قضات یا روحانیون به دلیل ارتباط زیاد با مردم، در معرض لغزش‌هایی قرار می‌گیرند؛ از جمله رشوه، روابط ناسالم، یا مماشات در قضاوت. در چنین مواردی هم باید از ابتدا مراقبت کرد و تذکر داد تا عدالت محفوظ بماند و فساد ریشه نگیرد.

تفسیر حدیث: العفاف زینة الفقر

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «العفاف زینة الفقر.» عفاف، زینت فقر است. معنای این جمله آن است که انسان فقیر، به سبب فقر، در معرض بسیاری از لغزش‌ها قرار دارد. وقتی فقر با ضعف ایمان همراه شود، انسان ممکن است در دام گناه بیفتد؛ به‌ویژه زنان فقیر که در شرایط سخت اقتصادی گاهی به گناهان بزرگ کشیده می‌شوند.

اگر انسان فقیری، در عین تنگدستی، عفت خود را حفظ کند، بسیار ارزشمند است. چنین فردی حقیقتاً زینت جامعه است.

فقر، زمینه‌ساز فساد اجتماعی:

بسیاری از مفاسد اجتماعی، مانند رشوه، دزدی، زنا، و اختلاس، ریشه در فقر دارند. وقتی جامعه فقیر شود، فساد در آن بیشتر می‌گردد. به تعبیر دیگر، فقر دشمن عفت است. پیامدهای فقر در جامعه تنها محدود به نیاز مالی نیست، بلکه موجب از بین رفتن اعتماد، ایمان و عفت عمومی می‌شود. زن و مرد فقیر ممکن است برای رفع نیاز خود به کارهای خلاف روی آورند. در نتیجه، برای حفظ عفاف، باید فقر را از بین برد.

وظیفه دولت و جامعه در پیشگیری از فقر:

اگر می‌خواهیم از جرم و گناه پیشگیری کنیم، باید ریشه‌های اقتصادی آن را اصلاح کنیم. دولتمردان باید بدانند که هرچه فقر در جامعه بیشتر شود، فساد نیز افزایش می‌یابد. بنابراین، از بین بردن فقر، یکی از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از جرم است. به‌ویژه در مورد زنان و دختران جوان، فقر می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

دختر جوانی که نه پول دارد و نه پناه، و در معرض انواع وسوسه‌هاست، ممکن است به‌سرعت منحرف شود. ازاین‌رو باید برای آنان پشتوانه مالی و حمایتی فراهم کرد تا به فساد کشیده نشوند.

پیشنهادی برای حمایت از زنان و خانواده‌ها:

یکی از راهکارهای پیشگیری از فساد، پرداخت کمک‌های مالی منظم به خانواده‌ها و به‌ویژه زنان نیازمند است. این کمک‌ها نه از باب صدقه، بلکه از باب حفظ عفاف جامعه است. زن یا دختری که از نظر مالی تأمین باشد، احتمال لغزش و انحرافش کمتر است.

باید توجه داشت که در روزگار ما، تشریفات و توقعات اجتماعی زیاد شده و فشار اقتصادی به زنان بیشتر وارد می‌شود. بنابراین، اگر پول در اختیارشان نباشد، ممکن است برای تأمین نیازهای ظاهری و اجتماعی، به مسیر نادرست کشیده شوند.

شکر، زینت غنا:

در ادامه همان فرمایش، امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الشکر زینة الغنى.» شکر، زینت غنا است. انسان ثروتمند باید شکرگزار باشد. اما شکر نعمت تنها در زبان نیست، بلکه در عمل است. شکر عملیِ ثروتمند آن است که حقوق شرعی خود را ادا کند، به فقرا رسیدگی کند و از مال خود برای خدمت به بندگان خدا بهره گیرد.

اگر خداوند به شما مال فراوان داده است، نخست خمس آن را بپردازید، سپس بخشی را به نیازمندان برسانید و در نهایت اگر خواستید باقی‌مانده را در مسیر مشروع و مفید سرمایه‌گذاری کنید.

بزرگان دین توصیه کرده‌اند که انسان مؤمن منتظر آخر سال خمسی نماند، بلکه هر ماه حساب خود را بررسی کند و خمس مالش را بپردازد،

زیرا معلوم نیست تا پایان سال زنده باشد. ادای حقوق شرعیه، سبب افزایش برکت و روزی است.

جمع‌بندی:

از فرمایش امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) درمی‌یابیم که:

عفاف، زینت فقر است: یعنی فقیرِ عفیف، ارزشمند و شریف است.

شکر، زینت غناست: یعنی ثروتمندِ شاکر، محبوب خداست.

فقر، زمینه فساد است و باید ریشه‌کن شود.

پیشگیری از جرم و گناه، از وظایف مهم دینی و اجتماعی است.

حمایت اقتصادی از خانواده‌ها، مخصوصاً زنان، سبب حفظ عفاف عمومی می‌شود.