فضیلت علم و عالم/صفات مؤمن /جنود عقل و جهل

موضوع: جنود عقل و جهل/صفات مؤمن / فضیلت علم و عالم

تفاوت علم مسموع و علم مطبوع:

در آموزه‌های دینی، علم به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: علم مسموع و علم مطبوع. در روایات وارد شده که «العلم علمان: مطبوع و مسموع، و لاينفع مسموع إذا لم يك مطبوع»[1] این تقسیم‌بندی بر اساس تأثیر علم بر قلب و عمل انسان صورت می‌گیرد. در ادامه، به توضیح این دو نوع علم می‌پردازیم.

علم مسموع:

علم مسموع علمی است که شنیده و یاد گرفته می‌شود، اما در قلب انسان رسوخ نکرده و به مرحله باور و عمل نمی‌رسد. ممکن است فردی تمام مطالب علمی را بیاموزد و حتی در آن‌ها متخصص شود، اما هیچ اعتقادی به آن نداشته باشد و در عمل نیز آن‌ها را به کار نگیرد. نمونه‌ای از این نوع علم، داستان کسانی است که برای مقاصد غیرالهی، مانند جاسوسی یا منافع دنیوی، به تحصیل علوم دینی می‌پردازند.

در تاریخ، شاهد بوده‌ایم که برخی افراد، بدون ایمان قلبی، علوم دینی را فرا می‌گرفتند تا از آن به عنوان ابزاری برای اهداف خود استفاده کنند. این افراد ممکن است در مباحث علمی بسیار ماهر باشند و حتی در امتحانات نیز شاگرد ممتاز محسوب شوند، اما قلب و عمل آن‌ها از ایمان تهی است. این نوع علم، نه تنها برای صاحب آن سودمند نیست، بلکه ممکن است زیان‌بار نیز باشد.

علم مطبوع:

در مقابل، علم مطبوع علمی است که فرد آن را می‌آموزد، به آن عمل می‌کند و نتایج آن را در زندگی خود می‌بیند. این علم به تدریج در قلب انسان رسوخ کرده و به نور ایمان تبدیل می‌شود.

نمونه‌ای از علم مطبوع، توصیه‌هایی مانند خواندن "سوره واقعه" پس از نافله عشاء برای افزایش روزی یا خواندن "نماز شب" برای نورانیت قلب و گشایش در زندگی است. فرد با عمل به این توصیه‌ها، آثار و برکات آن‌ها را در زندگی خود مشاهده کرده و به تدریج به آن‌ها ایمان قلبی پیدا می‌کند. چنین علمی، نه تنها ارزشمند است، بلکه باعث رشد معنوی و تقرب به خداوند نیز می‌شود.

آثار و پیامدهای علم مطبوع:

رسوخ علم در قلب:

علم مطبوع، زمانی که در قلب انسان جای گیرد، به نوری تبدیل می‌شود که او را به سمت رشد و کمال سوق می‌دهد. «الْعِلْمُ نُورٌ يَقْذِفُهُ اللَّهُ فِي قَلْبِ مَنْ يَشَاءُ»[2] . تا زمانی که این علم، مسموع است، تبدیل به نور نشده ولی همین که تبدیل به مطبوع می‌شود به نور تبدیل می‌شود. این علم، برخلاف علم مسموع، تنها در ذهن باقی نمی‌ماند، بلکه در اعمال و رفتار انسان جلوه‌گر می‌شود.

ویژگی‌های علم مطبوع:

علم مطبوع، ویژگی‌هایی دارد که آن را از علم مسموع متمایز می‌کند:

ایمان و باور قلبی:

علم مطبوع به تدریج ایمان و یقین قلبی را در فرد تقویت می‌کند. فرد به آنچه آموخته، باور دارد و بر اساس آن عمل می‌کند.

بی‌ارزشی دنیا:

یکی از نشانه‌های علم مطبوع این است که دنیا در نظر انسان بی‌ارزش می‌شود. فرد از دنیا استفاده می‌کند، اما به آن وابسته نمی‌شود.

رشد معنوی:

علم مطبوع باعث می‌شود که انسان به مقاماتی از تقوا و معنویت دست یابد که دنیا و مظاهر آن برای او جذابیت خود را از دست بدهد. علامت متقین همین است که به علم مطبوع رسیده باشند ﴿وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ﴾[3] .

نقش عمل در تبدیل علم مسموع به مطبوع:

عمل کردن به آموزه‌های دینی، شرط اساسی برای تبدیل علم مسموع به مطبوع است. در این فرایند، فرد ابتدا مطالب را می‌شنود و سپس با عمل به آن‌ها، آثار و برکات آن‌ها را مشاهده می‌کند. این تجربه عملی، باعث می‌شود که علم از سطح ذهنی به سطح قلبی و ایمانی منتقل شود.

علم بدون عمل، نه تنها بی‌فایده است، بلکه ممکن است مایه هلاکت انسان نیز شود.

نتیجه‌گیری:

علم مسموع و مطبوع هر دو می‌توانند در آغاز مشابه به نظر برسند، اما تفاوت آن‌ها در تأثیر و نتیجه‌ای است که بر زندگی انسان می‌گذارند. علم مسموع در قلب جای نمی‌گیرد و به عمل منجر نمی‌شود، اما علم مطبوع به نور ایمان تبدیل شده و زندگی انسان را دگرگون می‌سازد. برای رسیدن به علم مطبوع، باید به آنچه می‌آموزیم عمل کنیم و از خداوند بخواهیم که ما را در این مسیر یاری کند.