تنبیهات، تنبیه هفتم: اصل مثبت، روش بزرگان در ورود به بحث اصل مثبت/أصالة الاستصحاب /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة الاستصحاب /تنبیهات، تنبیه هفتم: اصل مثبت، روش بزرگان در ورود به بحث اصل مثبت

تنبیه دیگر از تنبیهات استصحاب مربوط به اصل مثبت است.

ورود به این بحث توسط بزرگان متفاوت است.

گاهی آنچه با اماره یا اصل اثبات می‌شود هیچ لازمی ندارد؛ نه لازم عادی، نه شرعی و نه عقلی. اگر چنین موردی پیدا شود در این موارد بحثی نیست.

گاهی آنچه با اماره یا اصل ثابت می‌شود دارای لوازمی است. این لوازم گاهی لوازم شرعی است؛ یعنی مفاد اماره یا اصل یک اثر شرعی دارد. گاهی این لوازم عادی است و گاهی لوازم عقلی است که اثر شرعی برآنها مترتب نیست. در این موارد هم گرفتار به اصل مثبت نمی‌شویم و نیازی نیست درباره آنها بحث کنیم؛ زیرا فرض این است که لوازم عادی و عقلی آثار شرعی ندارند؛ زیرا ما در فقه به آثار شرعی کار داریم و لوازم عقلی و عادی که اثر شرعی بر آنها مترتب نیست دخالتی در فقه ندارد.

إنما الکلام در جایی است که مستصحب یا مودای اماره یک لازم عادی یا عقلی دارد که آن لازم یک لازم و اثر شرعی دارد. اینجا بحث است که استصحاب و اماره‌ای که مودای خودش و مستصحب را اثبات می‌کند، آیا آن اثر شرعی که بر لازم عقلی و عادی مترتب می‌شود نیز با استصحاب و اماره اثبات می‌شود یا نه؟ مثال: زید زنده بوده و چند سال او را ندیده‌ایم. لازم عادی حیات زید که مستصحب است ریش داشتن است و اثر شرعی ریش داشتن حرمت تراشیدن ریش است. آیا با استصحاب حیات زید حرمت ریش تراشیدنش نیز ثابت می‌شود.

اگر گفتیم تمام خصوصیات و آثار قطع طریقی برای اصول و امارات هم ثابت است، در اینجا هم آثار مترتب می‌شود.

مرحوم شهید صدر رحمه الله: حدود ما یثبته الاستصحاب من آثار القطع الطریقی؛ یعنی محدوده چیزی که استصحاب آن را اثبات می‌کند از آثار قطع طریقی. اشتهر بین المحققین مطلبان: اول اینکه بین اصول عملیه و امارات فرق است؛ زیرا امارات لوازم خودش را اثبات می‌کنند ولی اصول عملیه اثبات لوازم نمی‌کنند. دوم اینکه بر استصحاب آثار شرعیه‌اش ثابت می‌شود در صورتی که آن آثار بی‌واسطه باشد یا با واسطه آثار شرعیه باشد. این دو مطلب واضح است ولی علی رغم شهرت این دو مطلب که در فقه فقها به آن ملتزم هستند، ولی دلیل واضحی برایش نیاورده‌اند.

فیقع البحث فی مقامين: اول اینکه بین امارات آیا فرقی وجود دارد یا نه؟ و آن فرق چیست؟ دو مسلک در این فرق وجود دارد: اول از مرحوم نائینی قدس سره است که فرموده‌اند اصول و امارات ثبوتاً با هم فرق دارند و مسلک دوم از مرحوم آخوند قدس سره است که فرموده‌اند فرقشان اثباتی است.