قسامه، مقصد اول:لوث/القول فیما یثبت به القود /کتاب القصاص

موضوع: کتاب القصاص/القول فیما یثبت به القود /قسامه، مقصد اول:لوث

بحث در رابطه با قسامه بود. قسامه را در لغت و اصطلاح معنا کردیم. به اینجا رسیدیم که آیا لوث از موارد قسامه هست یا نه؟ اکثر قریب به اتفاق علما فرموده اند در لوث قسامه است. در خلاف شیخ طوسی فرموده اگر مدعی محل ادعایش لوث باشد محل قسامه است. البته برخی از علما فرموده اند لوث لازم نیست. لوث یعنی اماره ظنیه بر قتل که قتل را به صورت قطعی ثابت نمی کند ولی برای قاضی احتمال قتل هست و برای هدر نرفتن خون مسلمان قسامه دارد.

در کتاب القضا گفتیم مدعی باید بینه بیاورد و منکر باید قسم بخورد ولی در اینجا می خواهیم بگوییم مدعی باید قسامه بیاورد.

در اینجا میخواهیم بگوییم برای قسامه لوث لازم است یا نه؟ اکثر فقهاء لوث را شرط می دانند و برخی شرط نمی دانند و مستند هر دو گروه روایات است.

روایات مطلق (بدون قید لوث)

قال العجلي : «سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن القسامة فقال: الحقوق كلها البينة على المدعي و اليمين على المدعى عليه إلا في الدم خاصة، فإن رسول الله (صلى الله عليه و آله) بينما هو بخيبر إذ فقدت الأنصار رجلا منهم فوجدوه قتيلا، فقالت الأنصار: إن فلان اليهودي قتل صاحبنا، فقال رسول الله (صلى الله عليه و آله) للطالبين: أقيموا رجلين عدلين من غيركم أقده به برمته، فان لم تجدوا شاهدين فأقيموا قسامة خمسين رجلا أقده برمته، فقالوا: يا رسول الله ما عندنا شاهدان من غيرنا، و إنا لنكره أن نقسم على ما لم نره، فوداه رسول الله (صلى الله عليه و آله) من عنده، و قال: إنما حقن دماء المسلمين بالقسامة لكي إذا رأى الفاجر الفاسق فرجة من عدوه حجزه مخافة القسامة أن يقتل به فيكف عن قتله، و إلا حلف المدعى عليه قسامة خمسين رجلا ما قتلناه و لا علمنا قاتلا و إلا أغرموا الدية إذا وجدوا قتيلا بين أظهرهم إذا لم يقسم المدعون».

پیامبر در خیبر بودند که یکی از انصار گم شد و بعد او را قتیل و کشته دیدند. انصار گفتند فلان یهودی او را کشته است. پیامبر به طالبین خون او فرمودند که دو شاهد عادل از غیر خورتان بیاورید تا من قصاص کنم و اگر دو شاهد ندارید پنجاه مرد برای قسامه اقامه کنید تا قصاص کنم. گفتند ما دو شاهد عادل غیر خودمان نداریم و ما نمیخواهیم به چیزی که ندیده ایم قسم بخوریم. لذا پیامبر دیه را دادند. حضرت فرمودند دماء مسلمین با قسامه حفظ می شود یعنی اگر قسامه باشد ما قصاص می کنیم زیرا وقتی انسان فاسق فرصتی پیدا کرد به خاطر ترس از قسامه دست از قتل برمی دارد و الا منکر که متهم به قتل است می تواند قسم بخورد و قصاص نشود. اساس حرف این جمله است که انما حقن دماء المسلمین که حرفی از لوث نزده اند.

و قال أبو بصير : «سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن القسامة أين كان بدؤها؟ فقال: كان من قبل رسول الله (صلى الله عليه و آله) لما كان بعد فتح خيبر تخلف رجل من الأنصار عن أصحابه فرجعوا في طلبه فوجدوه متشحطا في دمه قتيلا، فجاءت الأنصار إلى رسول الله (صلى الله عليه و آله) فقالت: يا رسول الله قتلت اليهود صاحبنا، فقال: ليقسم منكم خمسون رجلا على أنهم قتلوه، فقالوا: يا رسول الله انقسم على ما لم نره‌؟ قال: فيقسم اليهود، فقالوا: يا رسول الله من يصدق اليهود؟! فقال: أنا إذا أدي صاحبكم، فقلت له: كيف الحكم فيها؟ قال: إن الله حكم في الدماء ما لم يحكم في شيء من حقوق الناس لتعظيمه الدماء، لو أن رجلا ادعى على رجل عشرة آلاف درهم أو أقل من ذلك أو أكثر لم يكن اليمين على المدعي و كانت اليمين على المدعي عليه، فإذا ادعى الرجل على القوم الدم أنهم قتلوا كانت اليمين لمدعي الدم قبل المدعى عليهم، فعلى المدعي أن يجيء بخمسين رجلا يحلفون أن فلانا قتل فلانا فيدفع إليهم الذي حلف عليه، فان شاؤوا عفوا و إن شاؤوا قبلوا الدية، و إن لم يقسموا كان على الذين ادعي عليهم أن يحلف منهم خمسون ما قتلنا و لا علمنا له قاتلا، فان فعلوا أدى أهل القرية الذين وجد فيهم، و إن كان بأرض فلاة أديت ديته من بيت المال، فإن أمير المؤمنين (عليه السلام) كان يقول: لا يطل دم امرء مسلم».

قسامه را پیامبر پایه گذاری کردند و داستان روایت قبل را بازگو کردند که پیامبر به مدعیان قتل فرمودند پنجاه نفر را بیاورید تا قسم به قتل بخورند. گفتند ما قسم به چیزی که ندیده ایم بخوریم؟ فرمودند پس از یهود پنجاه نفر قسم بخورند. گفتند از کجا معلوم یهود قسم دروغ نخورد. فرمودند پس دیه باید باشد (قصاص نیست) . بعد حضرت فرمودند ان الله حکم فی الدماء ... خدا درباره خون راهی را بیان فرموده که در حقوق الناس این کار را نکرده است. مدعی باید پنجاه نفر را بیاورد که قسم به قاتل بودن شخص بخورند.

در این روایت هم حرفی از لوث به میان نیامده است.

و قال زرارة : «سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن القسامة، فقال: هي حق، إن رجلا من الأنصار وجد قتيلا في قليب من قلب اليهود، فأتوا رسول الله (صلى الله عليه و آله) فقالوا: يا رسول الله إنا وجدنا رجلا منا قتيلا في قليب من قلب اليهود، فقال: ائتوني بشاهدين من غيركم، قالوا: يا رسول الله ما لنا شاهدان من غيرنا، فقال رسول الله (صلى الله عليه و آله): فليقسم خمسون رجلا منكم على رجل ندفعه إليكم، قالوا: يا رسول الله و كيف نقسم على من لم نره‌؟! قال: فتقسم اليهود، قالوا: يا رسول الله و كيف ترضى باليهود و ما فيهم من الشرك أعظم‌؟! فوداه رسول الله (صلى الله عليه و آله) قال زرارة: قال أبو عبد الله (عليه السلام): إنما جعلت القسامة احتياطا لدماء الناس لكي ما إذا أراد الفاسق أن يقتل رجلا أو يغتال رجلا حيث لا يراه أحد خاف ذلك، فامتنع من القتل».

این روایت هم همان داستان روایت اول را بیان نموده است. زراره می گوید امام صادق علیه السلام فرمودند قسامه جعل شده است برای احتیاط در خون مردم تا فاسقی خواست کسی را بکشد یا حیله ای بکند که کسی او را نبیند ولی متوجه قسامه بشود و قتل را مرتکب نشود.

این روایات لوث را مطرح نکرده است ولی روایاتی داریم که لوث را گفته است که خواهد آمد.