موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/الارتداد /بررسی کلمات علما در تعریف مرتد فطری

در کتاب کشف اللثام مرحوم فاضل هندی‌، درباره مرتد فطری این طور فرموده است:(في حقیقة المرتد و هو الذي یکفر بعد الاسلام قد سبق اسلامه أو لا) مرتد کسی است که بعد از اسلام کافر شود خواه قبل از اسلام کافر بوده بعد مسلمان شده خواه قبلا كافر نبوده باشد. حال اگر او ارتدادش عن فطرة الاسلام باشد و مرد و عاقل و بالغ باشد، قتلش واجب می شود.

ایشان دو قید عاقل و بالغ را ذکر کرده چون که در روایت آمده است بدین خاطر که واضح است مجنون و غیر‌بالغ ارتداد ندارند. سپس می فرمایند مرتد اگر عن فطرة الاسلام (و کان ذکرا عاقلا بالغا وجب قتله و لو تاب لم یقبل توبته) مرد عاقل و بالغی باشد، حتی اگر توبه هم کرد توبه اش قبول نمی شود.

اما مقصود از مرتد فطری کسی است که هیچ زمانی محکوم به کفر نبوده است اینطور که یا به دلیل مسلمان بودن پدر و مادرش یا یکی شان در زمان ولادتش متصف به اسلام شده یا اینکه حین بلوغ مسلمان بوده است. پس مقصود آقای فاضل این است که مرتد فطری وقتی است که بعد از بلوغ، اسلام را پذیرفته بعد کافر شده باشد.

بعد درجای دیگر فرموده مرتد اگر ارتدادش عن فطرة الاسلام باشد، چطور؟ اينطور كه نطفه اش منعقد شده در حالیکه هر دو والدین یا یکی مسلمان بوده است و او كودك بوده سپس بالغ شده و اسلام کاملا را پذیرفته اما بعد مرتد شده این می شود فطری.

در اینجا فرموده (قُسم ترکته مال) در هنگام ارتداد، مالش در میان ورثه تقسیم می شود، درصورتیکه ورثهِ مسلم داشته باشد و زوجه اش از او جدا می شود و عدّه وفات نگه میدارد هرچند هنوز اعدام نشده باشد. (و ذلک کله) توبه اش قبول نمی شود بلکه قتلش هنگامی که مرتد شد واجب می گردد پس او به منزله میت است. این یک قسمت از کلام فاضل هندی است.

مرحوم فاضل هندی بعد از اینکه حکم مرتد را گفتند، حکم فرزند مرتد را اینطور می فرماید که براى فرزند مرتد شرط شده كه بعد از بلوغش اسلام را قبول کند.

(إذا ولد أو علق قبل الرد) اگر بچه به دنیا بیاید یا نطفه اش منعقد بشود قبل از مرتد شدن پدر یا مادر (فهو مسلم حکما) فرزند، مسلم حکمی است؛ و لذا اگر مادری که مرتد است در حالیکه حامله است بمیرد،

بخاطر بچه اش در قبرستان مسلمان ها دفن می شود (و إن قتله قاتل) و اگر چنین فرزندی را قبل از اینکه به بلوغ برسد، قاتلی بکشد، قصاص می گردد و اگر بالغ شد و مسلمان بود بحثی نيست.

ولی اگر او بالغ شد و (اختار الکفر بعد بلوغه) باید كه توبه اش دهند (و إن حکم من الاسلام) اگر چه او محکوم است به اسلام از هنگام انعقاد نطفه (و لم یتحتّم) اما قتلش حتمی نیست. لکن بعضی گمان کردند که چنین شخصی مرتد فطری است اما این گمانی اشتباه است زیرا که ارتداد عن فطرة تحقق پیدا نمی کند مگر اينكه توصیفش به اسلام بعد از بلوغش باشد.

در بخشی دیگر ایشان می فرمایند:(و الطفل تابع لعهد ابویه في الاسلام) طفل در اسلام، تابع يكى از پدر یا مادر خود است چنانکه در باب امانات گذشت. يعنى اگر یکی از پدر يا مادر مسلمان باشد، (فهو بحکمه) این فرزند نيز در حكمْ مسلمان است حتی اگر یکی از آن دو کافر باشند.

(و کذا لو أسلم احد ابویه بعد كفره) همچنین اگر هم پدر و هم مادرش کافر بودند سپس یکی از ایشان مسلمان شد، آن بچه ای که در شکم مادر است تابع همان والد مسلمان است. پس ولد صغیر محکوم به اسلام است و طبق قوانین اسلام ارث می برد . حال اگر بالغ گردد و مجنون بشود باز هم محکوم به اسلام است. اما اگر بالغ شد و از مسلمانی امتناع ورزید (قُهِر علیه) در این حالت به زور او را وادار به توبه می کنند که مسلمان بشود لکن اگر اصرار بر کفر ورزید مرتد است بايد او را بكشند.

* مفتاح الکرامة " کتابی است که اگر به شکل جدید چاپ شده باشد باید بیشتر از جواهر الكلام باشد به آن جلدهای قطور قدیمی مثل لمعه و امثال انها دوازده جلد میشود تا زمان خودش را تمام اقوال علما را در فقه جمع اوری کرده در تمام مسائل .

مرحوم عاملى در كتاب مفتاح الکرامة فرموده:(و اما المرتد عن فطرة فقد عرّفه في عدة مواضع كشف اللثام) مرتد فطری اینطور است که یا وقتی پدر و مادرش مسلمان بوده اند نطفه اش منعقد شده یا نه یعنی این بچه از مادر متولد شده ولی کوچک بوده که پدر یا مادرش مسلمان شده اند که در این صورت این فرزند محکوم به اسلام است؛ اسلام را کاملا قبول کرده بعد مرتد شد. (وانما فسّرناه بذلک) مرتد فطری را اینطور معنا کردیم بخاطر تصریح علما بر اینکه اگر کسی بر فطرت اسلام متولد شد و سپس بالغ گردید اما از پذیرش اسلام امتناع ورزید، باید که توبه اش بدهند (قال لأنه لا عبرة بعبارته ولا باعتقاده قبل البلوغ) بخاطر اینکه قبل از بلوغ نه عبارتش ارزش دارد و نه اعتقادش.

سپس مرحوم عاملی میفرمایند از کسانی که بر توبه دادن تصریح کرده اند، شیخ است در المبسوط.

(و یدلّ علیه) دلیل ما نسبت به نظر کشف اللثام این است که ادله ای که در رابطه با مرتد فطری آمده دلالت میکند که مرتد فطری کسی است که مسلمان متولد شده باشد از والدین مسلمان یا یکی از والدین مسلمان باشد و دیگری کافر؛ سپس بعد از بلوغ، اسلام حقیقی آورده باشد و اظهار به اسلام کرده سپس مرتد شود.

در جواهر الكلام نيز بجز همين مطالب مذكور، مطالب بيشترى نيامده است.

و اما مرحوم آیت الله سید محسن حکیم (ره) در کتاب مستمسک العروة _احتمالا نظرشان با دیگران فرق دارد._ می فرماید:(المحکیّ عن القواعد) آنچه از قواعد علامه و غیره ذکر شده و ادعای اجماع شده است، تفسیر مرتد فطری است یعنی کسی که نطفه اش منعقد شده و والدینش یا یکی از آنها مسلمان بوده است.

اما آن چه که در روایات تصریح شده، این است که بر اسلام متولد بشود، _ظاهر روایات این طور است _ که در زمان ولادت محکوم به اسلام است و حال آن که ظاهر روایات این است که معتبر است در تحقق ارتداد مطلقا که متصف می شود به اسلام بعد از بلوغ سپس کافر بشود پس اگر متولد بشود شخصی از دو مسلمان و بالغ شود و کافر بگردد مرتد فطری نیست. چنانکه ظاهر کلام کشف اللثام و جماعتی مانند شیخ طوسی و علامه، این مسئله را تصريح کرده اند که در این صورت باید مرتد را توبه بدهند و اگر توبه نکرد کشته می شود؛ پس حکم مرتد فطری بر او اجرا نمی شود.

(ولکن مقتضی ما ذکرناه) آیت الله حکیم می خواهند بفرمایند که خلاف نظر همه است یعنی چنین شخصی که اگر بالغ شده و اصلا اظهار اسلام نکرده است اینچنین شخصی اصلا حکم هیچ مرتدی بر او جاری نمى شود؛ نه مرتد فطری و نه مرتد ملی.

مقتضی مطالبی که ما گفتیم یعنی روایات و امثال اینها عدم اجرای حکم مرتد است مطلقا حتی مرتد ملی (لعدم تحقق الاسلام حقیقة منه) چون هیچ وقت مسلمان نبوده، بله به دلیل اینکه والدینش یا یکی از آن دو مسلمان بوده اند، محکوم به اسلام بوده اما مجرد اینکه در هنگام ولادت محکوم به اسلام بوده است، مفید در صدق ارتداد نیست؛ زیرا دلیل اسلامِ حکمی، {چنین دلیلی} دلالتش در حدی نیست که اثبات ارتداد بکند پس بنابر این اگر کسی پدر یا مادر و یا هر دو مسلمان بوده باشند و او بالغ شد و از لحظه اوا اول اصلا اسلام را قبول نکرد، در نظر آیت الله حکیم اینچنین شخصی نه مرتد ملی است و نه مرتد فطری.

ایشان می فرمایند که آیت الله حکیم یک مبنایی دارد که با مبنای همه علما فرق دارد و آن این است که بقیه علما فرموده اند: اگر کسی والدینش یا یکی از آن دو مسلمان باشد ولی خودش بعد از بلوغ اسلام را قبول نکرد مرتد ملی است اما آقای حکیم می فرماید اگر کسی بعد از بلوغ اسلام را قبول نکرد اصلا مقتضی ارتداد ندارد چون ارتداد یعنی کفر بعد از اسلام و اینچنین فردی اصلا اسلام نداشته و از لحظه اول کافر بوده است زیرا که عقیده قبل از بلوغ او کأن لم یکن است هر بدین خاطر که ملاک، بعد از بلوغ افراد است و بعد از بلوغ هم اصلا لحظه ای مسلمان نبوده است که بخواهد از اسلام خارج گردد. پس بنابراین اصلا مرتد نیست نه ملی و نه فطری این فرمایش مرحوم اقای حکیم است.

آیت الله جواد آقا فاضل هم مطابق مشهور صحبت کرده اند.

در نظر آیت الله خوئی هم در کلامشان از بلوغ و... نامی نیاورده اند و فقط فرموده اند مرتد کسی است که بعد از اسلام کافر بشود. لکن در نظر دیگران اسلام بعد از بلوغ شرط شده بود.