موضوع: تفسیر /سوره بقره/ آیه 110

تفسیر آیه 110: ﴿وَ أَقِيمُواْ الصَّلَوةَ وَ ءَاتُواْ الزَّكَوةَ وَ مَا تُقَدِّمُواْ لِأَنفُسِكمُ مِّنْ خَيرٍ تجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِير﴾[1] و نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد و هر كار خيرى را براى خود از پيش مى‌فرستيد، آن را نزد خدا (در سراى ديگر) خواهيد يافت؛ خداوند به اعمال شما بيناست‌.

در آیه قبل به تمنّا و آرزوی شومِ یهودیان، مبنی بر ارتداد مسلمانان و بازگشت آنان به کُفر اشاره شد و عرض شد که ارتداد یک تهدید جدّی برای دین است، در این آیه شریفه، خداوند متعال جامعه اسلامی را به ریشه‌های عمده شکل گرفتن ارتداد و راه‌های مقابله با آن راهنمایی کرده است و در ادامه آیه نیز به تجسّم اعمال پرداخته است و فرموده است که هر عملی از شما سر بزند، فردای قیامت آن را به طور کامل نزد خداوند متعال مشاهده خواهید کرد.

بعضی از مفسرین، مثل شیخ طوسی (ره) در تفسیر تبیان گفته است: «و معنى (تجدوه) اى تجدوا ثوابه‌»[2] ؛ یعنی ثواب اعمال را در روز قیامت خواهید دید، لکن ما عرض می‌کنیم که انسان در روز قیامت خود اعمال را مشاهده خواهد کرد [که همان تجسّم اعمال است].

ریشه‌های ارتداد

دو عامل عمده موجب شکل گرفتن ارتداد می‌شود و باعث می‌شود که دینداران بلغزند و حتی واپس‌گرایی داشته باشند؛

ضعف اعتقادی

انسان‌هایی که از ایمان و عقیده قوی برخوردار نیستند با یک شبهه کوچک اعتقاد خود را از دست می‌دهند و صد و هشتاد درجه عوض می‌شوند و این به خاطر این است که پایه‌های اعتقادی قوی نداشته‌اند و باورها و اعتقاداتشان سطحی بوده است لذا یکی از وظایف علما این است که برای تحکیم مبانی اعتقادیِ جامعه کار کنند تا جامعه اسلامی از باورها و اعتقاداتی محکم و عمیق برخوردار باشد تا در مقابل هجمه‌ها و شبهاتی که از طرف دشمنان وارد می‌شود نلغزد و چهره عوض نکند.

ضعف اقتصادی

عاملی دیگری که موجب ارتداد و دست کشیدن از باورهای اعتقادی انسان می‌شود، نیازهای اقتصادی و مالی است. رسول گرامی اسلام (ص) فرموده است: «كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْرا»[3] ؛ فقر نزدیک به کفر است، یعنی فقر ممکن است که منجر به کُفر گردد.

پس ضعف پایه‌ها و بنیه‌های اعتقادی و همچنین، ضعف اقتصادی و نیاز مالی باعث سُست شدن اعتقادات می‌شود.

انسان باید از ایمانی بسیار قوی برخوردار باشد تا حتی در صورت فقر و نداری بر باورهای خود استوار باشد و ذرّه‌ای تزلزل در ایمان و عقیده‌اش ایجاد نشود.

راه‌های مقابله با ریشه‌های ارتداد

نماز، نمادِ تقویت بنیادهای اعتقادی

زکات، نماد تقویت بنیادهای اقتصادی

خداوند متعال در آیه مورد بحث (آیه 110 بقره)، به راهکارهای مقابله با ریشه‌های ارتداد اشاره کرده است و فرموده است: نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد چرا که برپا داشتن نماز، نمادِ تقویتِ بنیادهای اعتقادی است و موجب تقویت ایمان و اعتقاداتِ جامعه اسلامی می‌شود و ادا کردن زکات نیز نمادِ تقویتِ بنیادهای اقتصادی است و موجب فقرزدایی از جامعه می‌شود.

بنابراین، راه‌های مقابله با ریشه‌های ارتداد دو چیز است: نماز و زکات.

نماز از مهمترین فروع دین است که حاکی از این است که وقتی باورها و اعتقادات انسان که همان اصول دین است درست باشد، نماز باعث تقویت این باورها می‌شود تا انسان با کوچکترین شبهه دچار لغزش نگردد و ایمانش را از دست ندهد. بنابراین، اگر می‌خواهیم که اعتقادات جامعه ضعیف نشود باید مساجد آباد گردند و نوجوانان و جوانان به سوی مساجد سوق داده شوند و برنامه‌هایی مناسب با سن آنها تدارک دیده شود و روی اعتقادات و باورهای آنها کار شود.