موضوع: تفسیر /سوره بقره/ آیه 109

ادامه تفسیر آیه 109: ﴿وَدَّ كَثيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدير﴾ بسيارى از اهل كتاب، از روى حسد- كه در وجود آنها ريشه دوانده- آرزو مى‌كردند شما را بعد از اسلام و ايمان، به حال كفر باز گردانند؛ با اينكه حق براى آنها كاملا روشن شده است. شما آنها را عفو كنيد و گذشت نماييد؛ تا خداوند فرمان خودش (فرمان جهاد) را بفرستد؛ خداوند بر هر چيزى تواناست.

یکی از بحث‌هایی که در آیه مورد بحث (آیه 109 بقره)، به آن اشاره شده است، بحث ارتداد است. ارتداد به معنای رجوع به گذشته است. فعل «يَرُدُّونَكُمْ» از ریشه «رَدّ» به معنای بازگرداندن و انصراف است. مرتدّ بر دو قسم است؛ یکی مرتدّ فطری است که از پدر و مادر مسلمان متولد شده است و خودِ شخص نیز اظهار اسلام کرده است و بعداً کافر شده است و دیگری مرتدّ ملی است که شخص از پدر و مادر کافر متولد شده است و خود شخص نیز اظهار کفر کرده است ولی بعداً مسلمان شده است و بعداً دوباره کافر شده است.

از عمده‌ترین فعالیت‌های مشرکان مکّه در آغاز دعوت پیامبر اکرم (ص) که برای مقابله با گسترش دین اسلام به کار می‌بردند این بود که تلاش می‌کردند که کسانی که تازه مسلمان شده بودند و از ایمان قوی برخوردار نبودند را از اسلام منصرف کنند و به جبهه خود ملحق کنند و برای این هدف آنان را شکنجه می‌کرند و بعضی افرادِ سُست ایمان از اعتقاد خود برمی‌گشتند، هرچند که افرادی نیز در مقابل شکنجه‌ها مقاومت می‌کردند و از اعتقاد خود برنمی‌گشتند. در عصر کنونی نیز افرادی هستند که به سایر کشورها پناهنده می‌شوند و به خیال زندگی ایده‌آل به دشمن اسلام و مسلمین امید می‌بندند و از اعتقادات خود دست برمی‌دارند.

یکی از تلاش‌های یهودیان نیز سُست کردن ایمان مؤمنین و مرتدّ کردن آنان بوده است، خداوند متعال فرموده است: ﴿وَ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ آمِنُوا بِالَّذي أُنْزِلَ عَلَى الَّذينَ آمَنُوا وَجْهَ النَّهارِ وَ اكْفُرُوا آخِرَهُ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُون‌﴾ و جمعى از اهل كتاب (از يهود) گفتند: « (برويد در ظاهر) به آنچه بر مؤمنان نازل شده، در آغاز روز ايمان بياوريد و در پايان روز، كافر شويد (و باز گرديد)! شايد آنها (از آيين خود) بازگردند! (زيرا شما را، اهل كتاب و آگاه از بشارات آسمانى پيشين مى‌دانند و اين توطئه كافى است كه آنها را متزلزل سازد).

دلیل حسّاسیت اسلام نسبت به ارتداد چیست؟

اسلام از این لحاظ که ارتداد، توطئه علیه دین و تعالیم قرآن است حسّاسیّت زیادی نشان داده است. در بعضی از آیات قرآن هشدار داده شده است که ارتداد، توطئه‌ای است که دشمن برای جامعه اسلامی طراحی کرده است. خداوند متعال فرموده است:﴿إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلَى أَدْبَارِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطَانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلَى لَهُمْ﴾ كسانى كه بعد از روشن شدن هدايت براى آنها، پشت به حق كردند، شيطان اعمال زشتشان را در نظرشان زينت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فريفته است!

اسلام برای مرتدّ مجازاتی سنگین در نظر گرفته است به این نحو که مجازاتِ مرتدّ فطری، قتل است، بدون اینکه توبه‌اش پذیرفته شود و مجازات مرتدّ ملی در صورتی که توبه نکند، قتل است و نسبت به مجازات زنی که مرتدّ شود، مجازاتش حبس أبد است، چه مرتدّ فطری باشد و چه مرتدّ ملّی باشد.

امام باقر (ع) در پاسخ به سؤال محمّدبن مسلم از حكم مرتدّ، فرموده است: «مَن رَغِبَ عن الإسلامِ و كَفَرَ بما أنزَلَ اللّه ُ على محمّدٍ صلى الله عليه و آله بعدَ إسلامِهِ فلا تَوبَةَ لَهُ و قد وَجَبَ قَتلُهُ و بانَت مِنهُ امرَأتُهُ و يُقَسَّمُ ما تَرَكَ على وُلْدِهِ»[1] ؛ هر کس كه از اسلام روى برتابد و پس از مسلمان شدن، به آنچه خداوند بر محمّد صلى الله عليه و آله نازل فرموده است، كفر ورزد، توبه‌اش پذيرفته نيست و بايد كشته شود، زنش از وى جدا گردد و ميراثش ميان فرزندانش تقسيم شود.

البته مجازات ارتداد زنان، به شدّتِ مجازات مردان نیست. امیرالمؤمنین؛ علی (ع) فرموده است: «إِذَا ارْتَدَّتِ الْمَرْأَةُ عَنِ الْإِسْلَامِ لَمْ تُقْتَلْ وَ لَكِنْ تُحْبَسُ أَبَداً»[2] ؛ هر گاه زنى مرتدّ گشت او را نبايد كشت بلكه حكمش زندان ابد است.

سؤال: آیا مجازات مرتدّ منحصر به اسلام است یا در سایر ادیان الهی نیز وجود دارد؟

پاسخ: در ادیان دیگر از جمله یهودیّت و مسیحیّت نیز برای مرتدّ مجازات تعیین شده است. خداوند متعال فرموده است: ﴿وَ إِذْ قَالَ مُوسَى لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنَّكُمْ ظَلَمْتُمْ أَنْفُسَكُمْ بِاتِّخَاذِكُمُ الْعِجْلَ فَتُوبُوا إِلَى بَارِئِكُمْ فَاقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ عِنْدَ بَارِئِكُمْ فَتَابَ عَلَيْكُمْ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ﴾[3] و زمانى را كه موسى به قوم خود گفت: «اى قوم من! شما با انتخاب گوساله (براى پرستش) به خود ستم كرديد! پس توبه كنيد و به سوى خالق خود باز گرديد! و خود را [يكديگر را] به قتل برسانيد! اين كار، براى شما در پيشگاه پروردگارتان بهتر است سپس، خداوند توبه شما را پذيرفت زيرا كه او توبه‌پذير و رحيم است.