موضوع: تفسیر /سوره بقره/ آیه 109

تفسیر آیه 109: ﴿وَدَّ كَثيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدير﴾ [1] بسيارى از اهل كتاب، از روى حسد- كه در وجود آنها ريشه دوانده- آرزو مى‌كردند شما را بعد از اسلام و ايمان، به حال كفر باز گردانند؛ با اينكه حق براى آنها كاملا روشن شده است. شما آنها را عفو كنيد و گذشت نماييد؛ تا خداوند فرمان خودش (فرمان جهاد) را بفرستد؛ خداوند بر هر چيزى تواناست.

خداوند متعال، در آیه مذکور، یک نمونه از دشمنی اهل کتاب نسبت به مسلمانان را بیان کرده است و توطئه خطرناک آنان را که در صدد تبدیل اسلام و ایمانِ مسلمین به کفر بودند را متذکّر شده است. آیه مذکور، از آیات بسیار مهمی است که در ضمن آن به مسأله مهمِ ارتداد- که به معنای کفر بعد از اسلام است- اشاره شده است.

معانی واژه‌ها

«وَدَّ»، از ریشه «وِداد» و «مودّت» گرفته شده است و دو معنا دارد؛ یکی به معنای دوستی است و دیگری، به معنای تمنّا و آرزو است. منظور از «ودّ» در آیه مورد بحث (آیه 109 بقره)، معنای دوم، یعنی تمنّا و آرزو می‌باشد.

صفتِ «وَدود» که از صفات زیبای خداوند متعال و به معنای محبّت و دوستی است نیز از همین ماده مشتق شده است.

در مجمع البحرین این گونه آمده است: «الوَدُودُ من أسمائه تعالى و هو فعول بمعنى مفعول من الوُدِّ المحبة، فالله تعالى مَوْدُودٌ أي محبوب في قلوب أوليائه»[2] ؛ «ودود» از اسماء خداوند متعال است و آن، فعول به معنای مفعول از «وُدّ» به معنای محبت است، پس خداوند متعال مودود است، یعنی محبوب در قلوب اولیائش می‌باشد.

مودّت و محبّت، رشحاتی از ذات کبریاییِ حق تعالی است، یعنی چون خداوند متعال وَدود است، این صفت به مؤمنین نیز سرایت می‌کند و مؤمنین نیز اهل محبّت می‌شوند. خداوند متعال فرموده است: ﴿إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا﴾[3] مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‌اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى‌دهد.

خداوند متعال فرموده است: ﴿... وَ الَّذينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ...‌﴾ ... امّا آنها كه ايمان دارند، عشقشان به خدا، (از مشركان نسبت به معبودهاشان،) شديدتر است... .

واژه «حُبّ» و «وُدّ»؛ هر دو به معنای دوستی می‌باشند، اما از جهاتی نیز با هم تفاوت دارند که یکی از آن تفاوت‌ها این است که واژه «حُب»، عام است و انواعِ جذبه‌ها و دوستی‌های مادی، معنوی، مثبت و منفی را شامل می‌شود، مثل اینکه ممکن است که شخصی به یک غذای خاص یا پست و مقامی خاص یا مال و ثروت یا حتی چیز حرامی علاقه داشته باشد که در این صورت، از واژه «حبّ» استفاده می‌شود ولی از واژه «ودّ» استفاده نمی‌شود.

در روایتی از رسول اکرم (ص) نقل شده است که آن حضرت (ص) فرموده است: «إِنَّ أَوَّلَ مَا عُصِيَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ سِتٌّ حُبُّ الدُّنْيَا وَ حُبُّ الرِّئَاسَةِ وَ حُبُّ الطَّعَامِ وَ حُبُّ النَّوْمِ وَ حُبُّ الرَّاحَةِ وَ حُبُّ النِّسَاء »[4] ؛ خداوند تبارك و تعالى، نخستين بار به سبب شش خصلت نافرمانى شد که عبارت از دنيا دوستى، رياست طلبى، شكم پرستى، علاقه به خواب، راحت طلبى و زن دوستی می‌باشند.

همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، در امور شش‌گانه مذکورِ در این روایت که مربوط به دوستی‌های مادی و منفی است از واژه «حب» استفاده شده است و در این گونه موارد واژه «ود» به کار نمی‌رود.