تعریف مطلق و بیان مصادیق آن «4»/فصل اول /مقصد پنجم: مطلق و مقیّد، مجمل و مبیّن

موضوع: مقصد پنجم: مطلق و مقیّد، مجمل و مبیّن/فصل اول /تعریف مطلق و بیان مصادیق آن «4»

۱. اسم جنس

در این جهت که اسم جنس مانند: انسان، رجل، فرس و حیوان از جواهر، و مانند: سواد و بیاض از اعراض، و مانند: زوجیّت، حریّت و ملکیّت از عرضیّات، معنایی کلّی داشته و کلیّت در معنای آن به حسب مدلول تصوّری اخذ شده است، بحثی وجود ندارد ولکن در این جهت بحث وجود دارد که آیا مراد از این کلیّت، ماهیّت مهمله است که جامع میان طبیعت مطلقه و لابشرط، طبیعت بشرط‌شيء و طبیعت بشرط‌لا می‌باشد و از آن به لابشرط مقسمی یاد می‌شود و موطنی جز ذهن ندارد یا آن که مراد، ماهیّت مطلقه یعنی طبیعت لابشرط قسمی می‌باشد؟ لذا مرحوم شهید صدر در ابتدای بحث از اسم جنس می‌فرمایند:

«وقع الکلام بین المحقّقین في أنّ اسم الجنس هل هو موضوع بإزاء الماهیّة المطلقة بنحو یکون الإطلاق مستفاداً من نفس المعنی الموضوع له أو للجامع بین الماهیّة المطلقة و الماهیّة المقیّدة بحیث نحتاج في استفادة الإطلاق إلی تأسیس قرینة عامّة تسمّی بمقدّمات الحکمة؟».[1]

همان طور که از بیان مرحوم شهید صدر روشن می‌گردد، یکی از ثمرات نزاع مذکور این است که اگر در موردی شکّ شود، آیا اسم جنس در ماهیّت مهمله و لابشرط مقسمی استعمال شده یا در ماهیّت مطلقه و لابشرط قسمی، در صورتی که ثابت شود اسم جنس به حسب مدلول تصوّری برای طبیعت مطلقه و لابشرط قسمی وضع شده است، با اجرای أصالة الحقیقة، استعمال اسم جنس در ماهیّت مطلقه و لابشرط قسمی ثابت گردیده و در نتیجه بنفسه مفید اطلاق خواهد بود ولی در صورتی که ثابت شود اسم جنس به حسب مدلول تصوّری برای طبیعت مهمله و لابشرط مقسمی وضع شده است، با اجرای أصالة الحقیقة، استعمال اسم جنس در ماهیّت مهمله و لابشرط مقسمی ثابت گردیده که شامل طبیعت مطلقه و لابشرط، طبیعت بشرط‌شيء و طبیعت بشرط‌لا می‌شود و در نتیجه بنفسه مفید اطلاق نبوده و برای اثبات اطلاق باید مقدّمات حکمت جاری گردد. علاوه بر این اگر اسم جنس برای طبیعت مهمله و لابشرط مقسمی وضع شده باشد، چون شامل طبیعت مطلقه و لابشرط، طبیعت بشرط‌شيء و طبیعت بشرط‌لا می‌شود و همه آنها از افراد و مصادیق آن به حساب می‌آیند، استعمال اسم جنس در هر یک از آنها استعمال حقیقی می‌باشد، نه استعمال مجازی؛ زیرا از باب استعمال لفظ در افراد خود می‌باشد که استعمال حقیقی است ولی اگر اسم جنس برای طبیعت مطلقه و لابشرط قسمی و به ازاء طبیعت بشرط‌شيء و طبیعت بشرط‌لا وضع شده باشد، استعمال آن در طبیعت بشرط‌شيء و طبیعت بشرط‌لا استعمال مجازی می‌باشد و در صورت نبودن قرینه صارفه، قابل حمل بر آنها نمی‌باشد.