بیان اجمالی ابواب/بیان ابواب /فقه بورس و اوراق بهادار

موضوع: فقه بورس و اوراق بهادار/بیان ابواب / بیان اجمالی ابواب

بیان أبواب

مباحث مربوط به فقه بورس و أوراق بهادار در قالب هفت باب تهیه و تنظیم شده است که بیان اجمالی باب اول در جلسه گذشته مورد بررسی قرار گرفت.

۲. سهام و احکام آن

یکی از مشکلات اساسی در بازار بورس، حقیقت سهام و آثار و احکام مترتب بر آن می‌باشد لذا در این باب نظریات متعدد در مورد حقیقت سهام و آثار مترتب بر آن مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.

۳. مشروعیت معاملات جاری در بورس

بورس بازار اولویه و ثانویه دارد. هم سهام فروخته می‌شود و هم کالا.

بازار اولیه زمانی شکل می‌گیرد که دارایی برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد. به‌عبارت‌ دیگر، بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخـته می‌شود، بازار اولیه نام دارد. هدف اصلی از تشکیل بازار اولیه تأمین نیاز مالی شرکت‌ها است. در بند ۹ ماده ۱ قانون اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۸۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، آمده است: (۹ ـ بازار اولیه: بازاری است که اولین عرضه و پذیره نویسی اوراق بهادار جدیدالانتشار در آن انجام می‌شود و منابع حاصل از عرضه اوراق بهادار در اختیار ناشر قرار میگیرد.)

نکته مهم در مورد بازار اولیه این است که سرمایه‌گذاران نمی‌توانند سهام خریداری شده را بلافاصله به فروش برسانند و باید منتظر باز شدن نماد سهم در بازار ثانویه باشند. تعیین قیمت در بازار اولیه توسط شرکت صورت می‌گیرد.

دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفتـه است (مرحله پذیره‌نویسی و عرضه اولیه)، برای معامله‌های بعدی و مجدد، نیاز به بازار ثانویـه دارد. مثلاً اگر فردی که سهام شرکتی را در مرحله پذیره‌نویسی خریداری کرد‌ه و حال قصد فروش این سهم به سایر سرمایه‌گذاران بازار را دارد، باید به بازار ثانویه مراجعه کرد‌ه و اقدام به فروش سهم خود کند. تعیین قیمت در بازار ثانویه بر أساس عرضه و تقاضا بوده و هدف از تشکیل آن ایجاد نقد شوندگی برای أوراق بهادار و کسب سود برای سرمایه گذاران هست. در بند ۱۰ ماده ۱ قانون اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۸۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، آمده است:(۱۰ ـ بازار ثانویه: بازاری است که اوراق بهادار پس از عرضه اولیه، در آن مورد داد و ستد قرار می‌گیرد).

به کسی که می‌خواهد چیزی بفروشد، ناشر گفته می‌شود. اشخاص حقیقی توسط کارگزاری‌ها و به عنوان وکیل خرید و فروش می‌کنند. این معاملات در قالب‌های مختلف مانند قراردادهای آنی و نقدی یا قرار داده‌ای آتی انجام می‌شوند که باید مشروعیت هر یک از آنها به صورت مستقل مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

۴. راهکارهای تأمین نقدینگی در بورس

برای انجام معاملات و سرمایه گذاری نیاز به نقدینگی و سرمایه می‌باشد، لذا کسی که نقدینگی ندارد برای تهیه آن باید از شیوه‌هایی مثل بیع العينة، فروش نقد و نسیه و مانند آنها استفاده کند، لذا لازم است این شیوه‌ها و همچنین مشروعیت آنها مورد بحث و بررسی قرار گیرد. این راهکارها در مباحث ربا و بانکداری اسلامی به طور مفصل مورد بحث و بررسی قرار گرفت، فقط از باب نمونه به یک مورد اشاره می‌کنیم: بعضی از افراد برای تأمین نقدینگی لازم کالایی را به صورت نسیه خریداری می‌کنند، بعد از خریداری کردن کالا به صورت نسیه، در بازار به قیمت بیشتری می‌فروشند، پول کالای نسیه خریداری شده را به صاحب کالا برمی‌گردانند و برای خود شخص هم نقدینگی باقی می‌ماند.

۵. احکام سیگنال

سیگنال دهی در بورس و بازار تجارت به معنای مشاوره در امر سرمایه گذاری است که به صورت‌های مختلفی مانند توصیه به خرید یا فروش یا نگهداری اوراق بهادار صورت می‌گیرد لذا باید اصل مشروعیت سیگنال دهی، مشروعیت صور مختلف آن و احکام و لوازم مترتب بر آن مانند حکم دریافت پول در مقابل سیگنال دهی مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

البته بعضی از افراد به طور علمی و تجربی می دانند که چه سهمی در چه شرایطی رشد مفیدی دارد ولی بعضی از افراد به دلیل اطلاعات یا جایگاهی که دارند می دانند که چه سهمی رشد قابل توجهی دارد، معمولا دسته دوم که از رانت استفاده می‌کنند، به لحاظ قانون انجام چنین عملیاتی ممنوع است و اگر این امر باعث اخلال در نظام اقتصادی کشور شود جرائمی از قبیل رد مال و حبس‌های طولانی مدت را به همراه دارد

بحث ما در این مورد از این جهت است که آیا انجام چنین کارهایی ـ مشاوره و اطلاعات رانتی ـ آیا به لحاظ شرعی اشکال دارد یا خیر؟

۶. بازار فارکس

در این قسمت از دو جهت مباحثی مطرح می شود: یکی مشروعیت بازار فارکس است و دیگری مشروعیت معاملات موجود در بازار فارکس.

فارکس یا بازار تبادل أرز خارجی، بزرگترین و پرحجم‌ترین بازار مالی جهان است که در آن ارزهای مختلف به طور مداوم خرید و فروش می‌شوند.

این بازار به دلیل حجم بالای معاملات و تأثیر آن بر اقتصاد جهانی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

احکام این نوع تبادلات در کتب فقهی و روایی تحت عنوان "کتاب الصرف" از گذشته بیان شده است و لازم است در زمان ما موضوعات و عناوین مستحدثه این نوع معاملات به خوبی روشن گردد تا در نتیجه احکام مترتب بر آنها معلوم شود.

۷. أوراق مالی

اوراق بهادار هر نوع ورقه یا مستندی است که متضمن حقوق مالی قابل نقل‌و‌انتقال برای مالک آن می‌باشد که اقسام مختلفی مانند اوراق قرضه واوراق مشارکت دارد که باید هریک از این اقسام، مشروعیت و احکام و آثار آنها مورد بحث و بررسی قرار گیرد.