دلیل دوم: روایات، دلیل سوم: اجماع، دلیل چهارم: عقل/ادله حرمت ربا /ربا و بانکداری اسلامی

موضوع: ربا و بانکداری اسلامی/ادله حرمت ربا /دلیل دوم: روایات، دلیل سوم: اجماع، دلیل چهارم: عقل

بسم الله الرحمن الرحیم

دلیل دوم: روایات

بعضی از علما در مورد اثبات حرمت ربا به واسطه روایات همین مقدار را گفته اند که روایات به صورت متواتر دلالت بر حرمت ربا دارد و چند مورد را هم از باب نمونه مورد برسی قرار داده اند.

اما این روایات به پنج دسته تقسیم می‌شوند و در ادامه مباحث از این روایات و دسته بندی استفاده می‌شود،

دسته اول روایاتی هستند که می فرمایند قبح عمل ربا از قبح گناه زنا بیشتر است. در روایتی از پیامبر مکرم اسلام خطاب به امیرالمومنین علیه السلام آمده است که «يَا عَلِيُ‌ دِرْهَمٌ‌ رِبًا أَعْظَمُ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ سَبْعِينَ زَنْيَة»[1] یک درهم ربا قبحش بیشتر از هفتاد مرتبه زنا است یعنی می‌خواهد میزان قبح این عمل را ذکر کند، به تجربه هم انسان واقعا آثار مخرب این کار را در زندگی افراد می‌بیند، یک کسی از داماد خودشان سی میلیون ربا گرفته بود، به او گفتیم که به دامادتان بگو این سی میلیون را روی پول کامیون می‌گذارم و تو هم به میزان همین مقدار که به من دادی در کامیون شریک باش و هر چقدر کار کردم درصد خودت را بردار، این شخص در جواب می‌گفت چه نیازی به این کار است پول داده من هم پولش را به او بر می‌گردانم، در اولین سرویس که قرار بود بار ببرد، ماشین در بین راه خراب شد و دقیقا سی میلیون خسارت دید، بعد هم از داشتن این ماشین دلسرد شد و آن ماشین را باضرر بسیار زیاد فروخت.

مورد بعدی این است که خداوند متعال لعنت کرده هر فردی را که در امر ربا خواری دخالت داشته باشد از امیرالمومنین علیه السلام روایت شده است « قَالَ عَلِيٌّ ع‌ لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ ص الرِّبَا وَ آكِلَهُ‌ وَ مُؤْكِلَهُ وَ بَائِعَهُ وَ مُشْتَرِيَهُ وَ كَاتِبَهُ وَ شَاهِدَيْهِ.»[2] رسول خدا لعنت کرده خود ربا را، خورنده ربا را ، بایع ربا را، مشتری و دلال ربا را،کسی که می‌نویسد و کسی که شاهد ربا هست.

به ما فرموده‌اند در شبهات توقف کنید[3] مثلا کسی مراجعه می‌کند و می‌گوید شاهد باشید که من به فلانی این مقدار قرض دادم، باید شما که به عنوان شاهد قرار گرفتید بپرسید چه مقدار قرض دادی؟ چه زمانی قرار است این قرض را پس بگیری؟ و اگر این سوالات را نپرسیدی ممکن است که شاهد ربا قرار گرفته باشی. آن قدر این پول ربا بی برکت است که بعضی‌ها گفته‌اند پول ربا آنقدر ناپاک است که اگر این پول به دست شما برسد زندگی شما را بی برکت می‌کند. مثلا رفتید در مغازه ای و به مغازه‌دار گفتید کارت می‌کشم و مقداری پول نقد به من پرداخت کنید و اگر این پول که به شما می‌دهد پول ربا باشد باز هم اثر منفی را در زندگی انسان می‌گذارد، اگر چه به لحاظ شرعی هیچ مشکلی ندارد و حلال است. آوردن بعضی از چیزها در زندگی نا خواسته تاثیر وضعی دارد. گاهی اوقات همه چیز دقیق و درست است اما باز زندگی بعضی از افراد با مشکل روبه‌رو می‌شود، دلیل بعضی از این مشکلات که دامن گیر برخی از زندگی‌ها می‌شود، همین بی مبالات عمل کردن‌ها است.

در روایات آمده که شخصی خدمت نبی مکرم اسلام شرف یاب شد و خدمت حضرت عرض کرد که من باغ و املاک فراوانی دارم اما اوضاع اقتصادی خوبی ندارم، پیامبر فرمود برو در فلان قسمت از باغ یک تکه استخوان است آن استخوان را ببر و دفن کن، این مرد رفت و این کار را انجام داد، در مسیر بازگشت شخصی به او گفت این باغ را از شما می‌خرم، می‌گوید تا آمدم بگویم 5 هزار درهم، طرف گفت من 10 هزار درهم می‌خرم. تعجب کردم و به خدمت پیامبر رسیدم و ماجرا را عرض کردم، پیامبر فرمودند: در قبرستان قبری شکست و کلاغی استخوان این میت را بر روی درخت شما آورد، عرض کرد یا رسول الله این چه چیزی بود که زندگی من را نابود کرد؟ پیامبر فرمود این استخوان یک انسان بی نماز بود، حالا ببینید در جامعه امروز چقدر افرادی هستند که خودشان متدین هستند اما زندگی خوبی ندارند، یک بخش از این مسائل به دلیل همین رعایت نکردن برخی امور است.

یکی از علماء از نجف به شمال مهاجرت می‌کند در مراسم استقبال از این عالم یک گوسفندی در جلوی او ذبح می کنند، گوشت گوسفند را هم می‌برند منزل عالم و مراسمی می‌گیرند که از مردم پذیرایی کند، موقع خوردن غذا این عالم فقط نان خالی می‌خورد، وقتی می‌گویند بفرماید گوشت بخورید این عالم فرمودند که من از این گوشت نمی‌خورم چون حرام است، کسی که گوسفند را قربانی کرده بود خیلی ناراحت می شود ولی بعدا چوپان این شخص گفت که در فلان سال که گوسفند فلان شخص در بین گوسفندان ما بود همان شب گوسفند او یک بره ماده به دنیا آورد، من این بره ماده را نگه داشتم و یک بره نر به آن شخص دادم، بعضی از گوسفندانی که ما داریم از نسل آن بره ماده است که برای شخص دیگری بود. لذا کسی که می‌خواهد به مراتب عالیه برسد هم خداوند متعال بعضی چیزها را متوجه او می‌کند و هم خود این شخص به دلیل کثرت مراقبه متوجه خیلی از مسائل می‌شود.

خلاصه آنکه این مسائل شرعا اشکالی ندارد ولی کسی که دنبال مراتب عالی باشد باید اینها را مراقبت باشد در زندگی نامه آیت الله کوهستانی رحمةالله علیه می‌خواندم که ایشان می‌فرمودند به کُنه دروس حوزه پی‌نمی‌برد مگر کسی که از طهارت روح برخوردار باشد. طهارت روح هم به ادا و اصول در آوردن نیست، همین مقدار که یک مقدار در زندگی احتیاط کنیم. به عنوان مثال اگر به درختی به جای آب شراب بدهیم، قطعا با خوردن میوه شراب نخوردیم ولی آثاری را بر روی روح انسان خواهد داشت، مثل درختی که زیادی از حد سم خورده باشد در آزمایشگاه میوه این درخت از ارزش بالا برخوردار نخواهد بود. لذا امام باقر علیه السلام می فرمایند: اخبث المکاسب الربا[4] بدترین مکاسب ربا است و یا از نبی مکرم اسلام روایت است که فرمودند: شر المکاسب کسب الربا[5] یعنی در زندگی ما گرفتاری درست می‌کند.

در گروه بعدی روایات این چنین آمده است که انسان‌های ربا خوار هلاک می‌شوند. در یک روایت حضرت می‌فرماید «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ‌ بِقَوْمٍ‌ هَلَاكاً ظَهَرَ فِيهِمُ الرِّبَا»[6] اگر خدا بخواهد قومی به هلاکت برسد آنها را گرفتار ربا می‌کند، واقعا به بعضی از خانواده‌ها وقتی نگاه می‌کنید این را می‌بینید که مثلا تمام فامیل انسان‌های شریفی هستند ولی این یک خانواده اصلا راه درست را نرفتند خوب که دقت می‌کنید می‌بینید این خانواده از افرادی بودند که به راحتی ربا خواری می‌کردند. در یکی از شهرها امسال ماه رمضان سخنرانی داشتم و یک روز با فرمانده انتظامی آن شهر جلسه داشتیم این آقا می‌گفت در هفته اول عید نوروز چند هزار لیتر مشروبات الکلی گرفتیم یعنی در این مدت آب معدنی در این شهر به این مقدار به فروش نرفته بود، دلیل اینکه همچین گناهانی این قدر رواج پیدا می‌کند و افراد بی قید می‌شوند رعایت نکردن همین مسائل مثل ربا و لقمه حلال است، به تعبیری جامعه‌ای که سراغ ربا خواری برود گناهان بعدی را به آسانی انجام می‌دهد. یا بعضی از افراد اصلا برای ناموس خودشان اهمیت قائل نیستند، چون قدم اول را کج رفته‌اند و وقتی هم تذکر می‌دهی در جواب می‌گویند چقدر سخت می‌گیرید، بگذارید راحت باشند.

اگر احکام ربا را خوب یاد بگیرم و خوب تبیین کنیم قطعا اثر خواهد داشت. من رفته بودم شهر بجنورد و در یکی از امام زاده‌های این شهر سخنرانی داشتم، شنیده بودم که مردم آن منطقه خیلی گرفتار دعا نویسی و رمالی هستند، این ماجرای دعا نویسی در اسلام و جایگاه آن را از ابعاد مختلف برسی کردم و خیلی از مردم متوجه اشتباهات خود شدند تا جایی که مسئولین آن امام زاده به من‌گفتند دعا نویس‌های این اطراف به شدت به دنبال برخورد با شما هستند چون کاسبی آنها از بین رفته است.

وقتی می‌فرماید ربا خواری جنگ با خدا و رسول است، قطعا آنها هم به جنگ با این شخص بلند می‌شوند، از طرفی هم در روایات هست که در آخر الزمان آنقدر ربا خواری خفی می‌شود که خیلی‌ها متوجه آن نمی‌شوند، به همین دلیل باید حدود و قاعده آن را یاد بگیریم تا به همان میزان و مقدار بتوانیم درست عمل کنیم. مثلا در همین بورس سهم‌هایی خرید و فروش می‌شد که اصلا چنین کارخانه‌ای وجود خارجی نداشت و هر روز هم سود زیادی می‌کرد، آیا تولید داشتی که سود کردی؟ یا فقط با تبلیغ سهام پولدار شدی؟!

روایات دیگری که مطرح شده است در مورد گرفتاری ربا خوار در آتش جهنم است می‌فرماید: «خَمْسَةُ أَشْيَاءَ تَقَعُ بِخَمْسَةِ أَشْيَاءَ وَ لَا بُدَّ لِتِلْكَ الْخَمْسَةِ مِنَ النَّارِ مَنِ‌ اتَّجَرَ بِغَيْرِ عِلْمٍ فَلَا بُدَّ لَهُ‌ مِنْ‌ أَكْلِ‌ الرِّبَا وَ لَا بُدَّ لِآكِلِ الرِّبَا مِنَ النَّار» کسی که ربا خواری می‌کند قطعا گرفتار آتش جهنم می‌شود.

دلیل سوم: اجماع

دلیل سوم که مطرح می‌شود اجماع علماء امامیه و عامه بر حرمت ربا است یعنی هیچ یک از علمای امامیه و عامه در طول تاریخ اسلام حکم به حلیت ربا نداده‌اند بلکه تمام مذاهب اسلام اجماع بر حرمت ربا دارند.

دلیل چهارم: عقل

دلیل چهارم حکم عقل است، ربا خواری مصداق ظلم است و ظلم هم عقلا قبیح است چون ربا اکل مال به باطل است و باعث می شود اقتصاد جامعه بهم بریزد، دیگر انگیزه‌ای برای کار کردن و تولید کردن وجود نداشته باشد، اقتصاد جامعه تعطیل شود، بیکاری و فقر را به همراه دارد، به عبارتی این عملیات ربا باعث می‌شود در بدنه جامعه اختلال ایجاد بشود. ربا خواری آثار وضعی دارد که جامعه و خانواده را نابود می کند لذا ظلمی از این بالاتر وجود ندارد که به یک نفر کمک می‌شود ولی جامعه نابود می‌شود.

شاید این تصور برای بعضی صورت بگیرد که در مواردی ما می بینیم که شخصی که ربا دریافت کرده است اتفاقا مشکلش هم حل شد و گرفتار زندان و باقی اتفاقات ناگوار در زندگی هم نشده است، این موارد شخصی است و ما باید به این مسأله نوعی نگاه کنیم یعنی اگر چنین عملی در جامعه رواج پیدا کرد انگیزه ای برای تولید، کار و اشتغال، برای افراد جامعه باقی نمی ماند چنین جامعه ای که همه مردم دنبال دریافت سود زیاد باشند و دنبال کار و نو آوری نروند دچار فرو پاشی می شود لذا به دلیل عقلی چنین کاری که باعث نابودی یک جامعه بشود قبیح است.

بنابراین عمل ربا و دریافت زیاده به ادلّه اربعه ـ کتاب، سنت، أجماع و عقل ـ حرام است.

«والحمدلله رب العالمین»