1404/07/07
بسم الله الرحمن الرحیم
نظرات استاد در این فرع/اقسام حج /كتاب الحج
موضوع: كتاب الحج/اقسام حج /نظرات استاد در این فرع
بیانات استاد در این فرع:
جهت و بحث اول از این مسأله تقسیم حج به اقسام ثلاثه و اینکه حج تمتع برای فرد بعید و حج قران و افراد برای فرد قریب میباشد.
بحثی در تقسیم حج به اقسام ثلاثه وجود ندارد و ادلهای که مرحوم خوئی(ره) میفرمایند طبق مبنای خودشان یک چیز بی اساسی میباشد؛ چون ایشان شهرت و اجماع(چون زمانی که روایت در آن بحث وجود دارد ابن اجماع مدرکی میباشد) را قبول ندارند. در این صورت ایشان دلیلی بر این بحث ارائه نداند اما مرحوم حکیم(ره) استدلال و استناد به روایت میکنند و روایات مورد استناد ایشان عبارتند:
روایت اول:
ما رواه محمد بن یعقوب عن علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن معاویة بن عمار قال:
سمعت اباعبدالله (علیه السلام) یقول: الحج ثلاثة اصناف حج مفرد و قران و تمتع بالعمرة الی الحج. و بها امر رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم)، و الفضل فیها و لا نأمر الناس الا بها.[1]
بحث دلالی:
ضمیر در «بها» به اقسام ثلاثه بر نمیگردد؛ چون فضل در جائی میباشد که مقایسهای بین «فضل» و «افضل» باشد. بنابراین این ضمین به «تمتع بالعمرة الی الحج» بر میگردد و تأنیث ضمیر هم به اعتبار حج که«حجة» میباشد است. «حج» در صدر روایت که سه قسم میباشد یعنی بر هر مکلفی این سه قسم واجب میباشد یعنی اگر مکلف در طول عمرش یک بار این سه قسم را اتیان بکند ذمهاش بری میشود اما ضمیر «بها» را باید به «تمتع بالعمرة الی الحج» بر گردانیم . بحث در «لا نأمر الناس الا بها» میباشد؛ چون ضمیر به ماقبل یعنی «تمتع» بر میگردد. بنابراین این ذیل با صدر روایت تنافی دارد؛ چون دو مورد دیگر واجب نمیباشد(طبق ذیل)؛ چون امر ندارد.
بنابراین این روایت قابلیت استناد ندارد.
بحث سندی:
فرواه الکلینی عن علی بن ابراهیم عن ابیه ابراهیم بن هاشم و لا کلام فیهما، و رواه ابراهیم عن ابن ابی عمیر، و هو من وجهاء الرواة و من الطبقة السادسة و هو رواه عن معاویة بن عمار بن ابی معاویة خباب.
وثقة النجاشی بقوله: ثقة و کان ابوه ثقة فی العامة، و کذا العلامة (قدس سره) و هو من الطبقة الخامسة.
فالروایة صحیحة، و تعبیر السید الحکیم عنها بالمصحح باعتبار اشتمال السند علی ابراهیم بن هاشم.
روایت دوم:
ما رواه الکلینی عن ابن علی الاشعری عن محمد بن عبدالجبار عن صفوان بن یحیی عن اسحاق بن عمار عن منصور الصیقل قال:
قال ابوعبدالله (علیه السلام): الحج عندنا علی ثلاثة اوجه، حاج متمتع، و حاج مفرد سائق للهدی، و حاج مفرد للحج.
و رواه الصدوق باسناده عن منصور الصیقل.
و رواه الشیخ باسناده عن محمد بن یعقوب الا ان فیه مقرن سائق للهدی بدل مفرد سائق للهدی.[2]
بحث دلالی: اگر فرد قربانی را به همراه خودش داشته باشد به این حج«حج قران» میگئیند و الا آن حج«حج افراد» میباشد. و این روایت قابلیت استناد دارد.
بحث سندی:
فرواه الکلینی عن ابی علی الاشعری و هو احمد بن ادریس الاشعری وثقه النجاشی، و الشیخ فی الفهرست و العلامة، و هو من الطبقة الثامنة و هو رواه عن محمد بن عبدالجبار.
و هو محمد بن عبدالجبار ابن ابی الصهبان، وثقه الشیخ فی رجاله و العلامة و هو من الطبقة السابعة.
و هو رواه عن صفوان بن یحیی، وثقه الشیخ فی رجاله و افاد فی الفهرست: اوثق اهل زمانه عند اصحاب الحدیث و قال النجاشی فیه، ثقة ثقة و هو من اصحاب اجماع الکشی. و هو من الطبقة السادسة و هو رواه عن اسحاق بن عمار.
و هو اسحاق بن عمار الکوفی الصیرفی ابویعقوب: قال النجاشی فیه: کان شیخاً من اصحابنا روی عن الصادق و الکاظم (علیهما السلام). و قال: و کان فطحیاً، و افاد الشیخ فی الفهرست: و کان فطحیاً الا انه ثقة و اصله معتمد. و افاد العلامة فی الخلاصة: فالاولی عندی التوقف فیما ینفرد به.
هذا و قد مر البحث فی ان اسحاق بن عمار الصیرفی لیس فطحیاً، بل انه لم یکن هو و لا ابوه و لا اخوته یونس و یوسف و غیرهما فطحیاً، بل هو من الثقات الاجلة. و کانه اشتبه الامر بینه و بین اسحاق بن عمار الساباطی، فانه فطحی علی ما فی کلمات بعض الاعلام.
و هو من الطبقة الخامسة.
و هو رواه عن منصور الصیقل.
و هو منصور بن الولید الصیقل، لاتنصیص علی وثاقته فی کتب الرجال و روی عنه بعض من کان متهماً بالنقل عن الضعفاء نظیر احمد بن محمد بن خالد البرقی، و محمد بن سنان. الا انه لم یرد فیه تضعیف و یمکن تصحیح الروایة من جهة اشتمال السند علی صفوان بن یحیی و نقله عن منصور ولو بواسطة اسحق بن عمار، فیشمله التوثیق العام من الشیخ فی العدة. و هو من الطبقة الخامسة.
بنابراین این روایت طبق مبنای ما(استاد)موثقه میباشد البته اگر قائل به صحیحه بودن آن نشویم؛ چون احتمال وجود دارد که عمار«عمار صیرفی» نباشد اما این روایت طبق مبنای مرحوم حکیم و مرحوم خوئی(رحمة الله علیهما)ضعیف میباشد.
روایت سوم:
ما رواه الصدوق فی الخصال عن ابیه عن سعد بن عبدالله عن احمد بن محمد بن عیسی عن احمد بن محمد بن ابی نصر البزنطی، عن علی بن ابی حمزة عن ابی بصیر و زرارة بن اعین عن ابی جعفر (علیه السلام) قال:
الحاج علی ثلاثة وجوه: رجل افرد الحج و ساق الهدی، و رجل افرد الحج و لم یسق الهدی، و رجل تمتع بالعمرة الی الحج.[3] .
بحث سندی:
فرواه الصدوق من ابیه (رضوان الله علیهما) عن سعد بن عبدالله و هو سعد بن عبدالله بن ابی خلف القمی الاشعری وثقه الشیخ فی الفهرست و العلامة و ابن شهرآشوب. و هو من الطبقة الثامنة.
و هو رواه عن احمد بن محمد بن عیسی.
و هو احمد بن محمد بن عیسی بن عبدالله بن سعد الاشعری، وثقه الشیخ فی رجاله و العلامة و هو من الطبقة السابعة.
و هو رواه عن احمد بن محمد بن ابی نصر البزنطی.
و هو من الاجلاء و افاد الشیخ فی الرجال: ثقة جلیل القدر، و کذا فی الفهرست و مثله العلامة و هو من اصحاب الکاظم و الرضا(علیهما السلام) و من الطبقة السادسة.
و هو رواه عن علی بن ابی حمزة.
و هو علی بن ابی حمزة البطائنی بقرینة روایة البزنطی عنه و هو من ارکان الوقف و لا تنصیص علی وثاقته الا انه روی عنه اجلاء الرواة منهم البزنطی و محمد بن ابی عمیر و صفوان یحیی[4] ، فیشمله التوثیق العام من الشیخ فی العدة و هو من الطبقة الخامسة.
و هو رواه عن ابی بصیر و زرارة بن اعین و کلاهما من الاجلاء .
بنابراین این روایت باعتبار علی بن ابی حمزة بطائنی موثقه میباشد.
دو روایت(دوم و سوم) که با روایات دیگری که حج واجب را حج تمتع بیان میکند معارضه دارد.
