موضوع: مفاهیم - مفهوم شرط - سوم: تداخل اسباب و تداخل مسببات - ادامه نظرات علما بر عدم تداخل اسباب

مرحوم آقا ضیاءالدین عراقی درباره عدم تداخل اسباب به دو دلیل استناد می‌کنند:

دلیل اول : ما در جمله شرطیه از یک طرف دو ظهور مستقل داریم و از طرفی دیگر یک ظهور داریم قاعدتاً در تصرف بین دو ظهور و یا یک ظهور اقوا این است که دو ظهور را حفظ کنیم مثلاً اذا نمت ظهور دارد در یک شرط مستقل و یک سبب مستقل و اذا بلت هم همینطور اما فتوضأ ظهور دارد در اینکه صرف الوجود باشد و به اول وجود امتثال حاصل می‌شود و به قاعده الضرورات تتقدر بقدرها رفع ید از ظهور جزاء می‌کنیم و به جای اینکه دلالت بر صرف الوجود و وحدت وجود بکند حمل بر تعدد وجود می‌کنیم و با این عمل هر دو شرط مستقل هم حفظ می‌شود

اشکال استاد : بین دو ظهور و یک ظهور اگر تعارض باشد حق با شماست و راه حلش این است که دو ظهور مستقل را حفظ کنیم ولی وقتی بینشان تعارض نبود بلکه هر دو مساوی بود و مرجحی نبود در دوران بین حفظ دو ظهور و سقوط ظهور واحد اولی را مقدم کنیم چون ترجیح دلیل می خواهد

دلیل دوم : در مقام ثبوت جزاء تابع شرط است چون نسبت بین جزاء و شرط نسبت معلول به علت است اما در مقام اثبات فرعیت است یعنی اول باید ظهور شرط اثبات شود و متفرع بر اثبات ظهور شرط بابد به دنبال ظهور جزاء رفت وقتی دو شرط مستقل بود و هر دو ظهور در وجوب وضو بود و در رتبه مقدم هم بود ، لذا باید استقلال دو شرط حفظ شود و در مقام اثبات جزاء فرع بر آن دو شرط است

اشکال استاد : قاعده فرعیت تنها کاری که می کند این است که در مقام دلالت ملاک اقوی درست می کند یعنی ظهور حدوث بول در حدوث وضو اقوی است همچنین ظهور نوم در حدوث وجوب وضو قوی است و فقط ملاک قوت را درست می‌کند اما آیا ثابت می کند که اصل بر عدم تداخل اسباب است دلیل دیگر ی لازم است چون سیاق شرعی بر این است که یک وضو در مقام امتثال کافی است و اقوی بودن در جایی است که دلیل بر خلاف آن نباشد حجیت ظهور اقوی با وجود دلیل مخالف قابل عمل نیست پس دلیل دوم شما تنها کاری که برای ما کرد این است که ظهور اقوی را درست کرد اما این قدرت ظهور ملاک بر عدم تداخل دلیل بر عدم تداخل نمی‌شود چون سیاق شرعی بر خلاف آن است که یک وضو کافی است

آیه الله وحید خراسانی حفظه الله ، طریق دیگری را بیان فرمودند که در دوران بین تنجیز و تعلیق تنجیز مقدم است چون موضوع تعلیق را از بین می برد مثلا عقاب قبیح است اما این حکم قبیح بودن متوقف بر عدم البیان است اما احتیاط در باب علم اجمالی واجب است پس احتیاط قطعاً و منجزا بیان است و وقتی احتیاط بیاید قاعده قبح عقاب بلا بیان از بین می رود یا برائت شرعیه رفع ما لا یعلمون است و قتی برائت شرعیه آمد برائت عقلی که قبح عقاب بلابیان است دیگر نمی‌آید و جاهل به حکم تکلیف ندارد قطعاً بیان رفع مالا یعلمون شد و برائت عقلیه لازم نیست چون شرع منجزاً حرف زده است پس در ظرف جهل نباید عدم بیان بگویید

از این دو مثال نتیجه گیری کردند که جزاء یعنی فتوضأ تعلیقی است اما إن نمت و إن بلت تنجیزی است چون بدون واو آمده از اینکه بدون واو آمده پس دو سبب و دو ظهور مستقل هستند وقتی چنین شد دیگر فتوضأ حمل بر صرف الوجود نمی‌شود و تعلیق رفت و تنجیز قطعی شد پس بول و نوم هر کدام حدوث عند الحدوث می‌شوند لذا قاعده می‌شود عدم تداخل اسباب

اشکال استاد : در باب ظهور شرط سه نظریه است ،ظهور اطلاقی و وضعی و مقدمات حکمت که تنجیز در مورد ظهور وضعی است مثل مرحوم نائینی قائل به ظهور وضعی بودند و ما قائل به ظهور اطلاقی هستیم و آقای وحید قائل به ظهور اطلاقی از راه مقدمات حکمت بودند که آیا دو وضو می‌خواهد یا یک وضو که از اطلاق شرط استفاده می‌شود که هر شرطی سبب مستقلی دارد پس دو تا وضو می‌خواهد که این همان راه اول آقا ضیاء ره است