موضوع: آیا نهی در عبادت و معامله مستلزم فساد هست یا نه؟ - نظر استاد در این که نهی در معامله مستلزم فساد معامله است یا نه؟

( نهی در معامله موجب فساد هست یا نه ؟ نظر استاد )

نظر ما درباره نهی در معامله نفی ملازمه است یعنی نهی از سبب یا مسبب یا تسبب به سبب مستلزم فساد معامله نیست مگر اینکه دلیل خارجی باشد مثلا نهی از بیع ربوی باشد یقینا مبغوض شارع زیاده گرفتن نیست چون اگر اینطور بود هرگز نمی فرمود این زیادی را مطالبه یا هبه کنید پس این نهی ملازم با فساد ندارد بلکه دلیل خارجی داریم در باب قرض و جنسین و دو کالا و طلا و نقره که مبغوض شارع زیاده گرفتن است لذا از نظر لغت و عرف نهی در معامله مستلزم فساد نیست ما دلیل خارجی را اموری می دانیم

اول : تصرف حلال و حرام را بشناسیم و شناخت این تصرف مبتنی بر قاعده اباحه است که چه مواردی مباح است که فلان معامله تصرف شود در برخی روایات آمده ثمن العذرة سحت که منظور شارع این است که تصرف در ثمن العذرة اباحه ندارد پس این معامله بخاطر موضوع خارجی حرام شده چون نمی توانند در ثمن تصرف کنند

دوم : سلطنت که در قرآن تعبیر به سبیل شده که کافر بر قرآن و مسلمان سبیل ندارد لذا نهی از بیع مصحف و عبد مسلمان به کافر از باب نفی سبیل و سلطنت است

سوم : آنجایی است که نهی از معامله بخاطر اعانه بر اثم است و قرآن می گوید و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان که اصالة الاباحة در اینجا جاری نیست مثلا نهی از بیع عنب به کارخانه شراب سازی یا نهی از بیع چوب به بت سازی این نهی ملازمه یا فساد ندارد و بخاطر اعانه بر اثم تصرف را حلال می کند

چهارم : نهی از همان اول ارشاد به بطلان معامله دارد نه اینکه بین آنها ملازمه است ( ملازمه در جایی است که رابطه علت و معلول داشته باشند) مثل حدیث لا تبع ما لیس عندک یا بیع ما لا یُضمَن نهی شده است که فروختن چیزی که ضمانت آن را به عهده نمی گیرد که این دو ارشاد به باطل بودن معامله است

پنجم : نهی از تصرف در مال شبهه ناک که یک اصل کلی بنام اصالة الفساد است الا آنجایی که مالک آن مال است ، پس منهی عنه نه سب و مسبب و نه تسبب به سبب است بلکه عوامل خارجی است و فقط نهی در عبادت را پذیرفتیم که مستلزم فساد است چون در عبادت قصد قربت می خواهد و نهی با قصد قربت سازگاری ندارد

مقام بعدی روایات است ، به صحیحه محمد بن یعقوب استدلال شده است در کتاب نکاح باب ۲۴ ج ۱۴ وسائل ص ۵۲۳ ، از امام صادق علیه السلام سوال شد عبد بدون اذن مولا ازدواج کرده حضرت فرمود اگر مولا اجازه بدهد ازدواج آن صحیح است و الا عقد محقق نشده بعد حضرت قاعده کلی فرمودند انه لم یعص الله انما عصی سیده ، مفهوم انه لم یعص الله این است که اگر معصیت خدا می کرد عقد نکاح باطل بود پس به دلالت این حدیث نهی در معاملات به معنی الاعم حتی نکاح مستلزم فساد است

جواب مرحوم آخوند ره : ایشان دلالت حدیث را قبول ندارد و می فرماید که منظور از انه لم یعص الله عصیان وضعی است نه تکلیفی که عصیان تکلیفی این است که معصیت کرده اما عصیان وضعی مبتنی بر اذن است و وقتی رفع مانع شود مشکلی ندارد

اشکال بر بیان مرحوم آخوند ره :

اول از مرحوم نائینی ره : که از سیاق عبارت هم عصیان تکلیفی و هم وضعی فهمیده می شود و این که عصیان مولا را کرد این عصیان خداست لذا این عصیان تکلیفی است و از آن طرف حق الناس را ضایع کرد عبد همه اختیارش با مولی است لذا معصیت دیگری کرد پس این نکاح حق الناس است و اصلا واقع نمی شود

دوم از مرحوم ایروانی ره : عصیان یعنی مخالفت مقررات شرعی و این عبد قانون شرعی را مخالفت کرد لذا این نهی ارشاد به بطلان نکاح است و نباید فقط حمل بر وضع کنید و بگویید اگر رفع مانع شود حل می شود

جواب استاد :

اولا : هم از نظر روایات و هم دلالت حدیث این دو اشکال وارد نیست چون روایت موسی بن بکیر در من لا یحضره الفقیه ج ۱ ص ۳ آمده که اگر عبد بدون اجازه کاری کند و بعد اجازه بگیرد صحیح است ولی ضعف دارد و ضعفش مرسله بودن است

ثانیا : از نظر دلالت این است که نکاح مبغوض مولا و شارع نیست و آنچه مبغوض مولا است ازدواج نیست و اصل نکاح مبغوض نبود و وجهی ندارد نکاح عبد حرام شرعی باشد پس انما عصی سیده یعنی انما لم یأذن که این عبد اذن نگرفته است لذا اگر اذن بگیرد نکاح منعقد می‌شود و مهمتربن قرینه برای ما این است که نکاح شأنیت صحت دارد مثل اینکه ولی یتیم در زمانی که بچه نابالغ بود با یک دختر عقد شرعی شد و زمانی که بچه است عقد منعقد نمی‌شود و باید اذن بچه بیاید و وقتی بالغ شد می فهمد عقد شده که صحت عقد تابع رضایت بچه بالغ می شود و این کار را در نکاح و معاملات می شود انجام داد که شأنی می شود اما در عبادات نمی شود