موضوع: آیا نهی در عبادت و معامله مستلزم فساد هست یا نه؟ - تنبیهات بحث

اینکه عبادیت سجده ذاتی است آیا بحث نهی در عبادت مقتضی فساد هست مطرح می شود یا نه ؟ در سجده و امثال آن این بحث نمی آید چون سجده ذاتا برای غیر خدا باطل است و دیگر سجده نمی‌شود که بحث بشود نهی در عبادت موجب فساد هست یا نه ؟ این بحث در نهی عرضی است نه در ذاتی ، نهی عرضی یعنی جایی که امر دارد آنگاه نهی وارد می شود در آن موارد بحث می شود که اگر او به نهی عمل نکند و به امر عمل کند آیا مفسد عبادت هست یانه ؟ مثل اینکه نهی وارد شده که لباس احرام مخیط نباشد و از آن طرف امر به احرام شده حال اگر کسی لباس مخیط بپوشد حج او باطل هست یا نه ؟

یکی از اشکالاتی که در نهی ذاتی است مساله تشریع است خداوند از صلاة حائض و صیام عیدین نهی کرده حال اگر بگویید که حائض به قصد قربت نماز بخواند یا در روز عید فطر به قصد قربت روزه بگیرد تشریع است و حرام در اینجا اجتماع مثلین لازم می آید از یک طرف صلاة حائض حرمت ذاتی دارد و از طرفی دیگر وقتی به قصد قربت بیاورد حرمت تشریعی دارد پس دو حرمت تشریعی جمع شد برای این اشکال جوابهایی داده شده است

سوال : تشریع آیا عمل قلبی یا عمل خارجی است ؟ تارة عنوان یک عمل قلبی است مثل عنوان حضور قلب و قصد قربت و اخری عنوان عمل خارجی و جوارحی است مثل عنوان طمأنینه لذا عنوان تشریع از کدام قسم است ؟ مرحوم آخوند ره در کفایه قائل است که تشریع عنوان جوارحی و خارجی است طبق این مبنا اشکال باقی است و اجتماع مثلین پیش می آید چون حائض روزه اش هم حرمت ذاتی و حرمت تشریعی دارد و جمع مثلین شد اما اگر مبنا این باشد که تشریع عمل قلبی است اجتماع مثلین پیش نمی آید چون یکی درونی و دیگری بیرونی است

نظر استاد : تشریع یک عنوان انتزاعی است و ظرف عنوان انتزاعی در ذهن است نه خارج اما منشأ انتزاع در خارج است مثلا فوقیت که عنوان انتزاعی است و ظرف آن ذهن است و منشأ انتزاع خارج است مثلا پشت بام است اگر عنوان تشریعی وصف عمل خارجی شود به عنوان اینکه آن معنون در خارج است مشکل اجتماع مثلین لازم می آید مثلا قصد معصیت یک عنوان انتزاعی است اما خود معصیت یک عنوان خارجی است قطعا این عنوان انتزاعی صفت همان معصیت است و وصف تابع موصوف است پس نسبت بین بنای قلبی و عمل خارجی مثل نسبت قصد آن معصیت و عمل خارجی است

راه حل این است که ما از راه مراتب تشکیکی حل بکنیم که نور قوی مرتبه اکیده نور است و نور ضعیف مرتبه نازله نور است یا مثلا اکرم العلماء که اکرام واجب است و بلا فاصله گفته اکرم الهاشمی اینجا مرتبه بالای علم است و در ما نحن فیه اجتماع مثلین در مراتب تشکیکی نمی آید چون در مراتب تشکیکی دو ملاک است و هر دو تاثیر دارد که هم اکرم العلماء و هم اکرم الهاشمی هر دو ملاک دارد و در صلاة حائض مبغوضیت از یک طرف و حرمت تشریعی از طرف دیگر هر دو مبغوض است اما مرتبه تشریع اکید و بالاتر است و اجتماع مثلین لازم نمی آید