موضوع: آیا نهی در عبادت و معامله مستلزم فساد هست یا نه؟ - تنبیهات بحث

( الفاظ - آیا نهی در عبادت ذاتی وارد می شود یا نه ؟ - نظر استاد - اما بحث نهی در عبادت غیر ذاتی )

بحث در این بود که آیا عبادت ذاتیه متعلق نهی واقع می شود یا نه ؟ و می توان گفت که نهی در عبارت در اینجا هم مفسد است یا نه ؟ مشکل این است که عبادیتی که متعلق نهی است در جایی است که امر باشد اما وقتی امری نیست و عبادیت آن ذاتی است معنایی ندارد متعلق نهی واقع شود دو راه حل ذکر شد یکی از مرحوم نائینی ره و دیگری از مرحوم اصفهانی ره بود

نظر استاد : عبادت ذاتی نمی تواند متعلق نهی در عبادت واقع شود چون در باب حسن و قبح دو مبنا است

مبنای اول : از مشهور است که حسن و قبح از لوازم عناوین است یعنی لازمه ذاتی عنوان عدل حسن و لازمه ذاتی عنوان ظلم قبح است و وقتی از لوازم شد رابطه بین لازم و ملزوم علیت است یعنی علت حسن عدالت است و علت قبح ظلم است فرقی نمی کند علت تامه یا ناقصه باشد اینجاست که فلاسفه بحث می کند و در اصول آمده که اساسا عنوان علیت ندارد چون عنوان مفهوم است و مفهوم در ظرف ذهن است لذا گفته اند که واقع عنوان علت است یعنی آن عدالتی که در خارج است علت حسن است

مبنای دوم : و هو المختار ، که حسن و قبح از قضایای مشهوره است و از احکام عقلائیه است و در علم منطق و فلسفه به آن تأدبات عقلائیه می گویند یعنی عقلا برای حفظ نظام زندگی مردم آدابی و اعتباراتی را وضع می کنند که یکی از آن حسن و قبح است همانطوری که وجوب علت برای نماز نیست بلکه علت نماز اعتبار شارع است و علت حسن عدالت نیست بلکه اعتبار عقلائی است و علت قبح ظلم عنوان ظلم نیست بلکه اعتبار عقلائی است و بر این مبنا عقلا می گویند سجده برای غیر شارع قبیح است اما برای شارع حسن است چون سجده عبادیت ذاتی دارد و باید برای خدا انجام بشود پس عبادیت سجده به اعتبارات عقلا است و حسن و قبح آن به اعتبار عقلا است لذا در اینجا نمی توان بحث کرد که نهی در عبادت مقتضی فساد هست یا نه ؟ چون از مخترعات شرعیه نیست

اما در غیر عبارت ذاتیه: مثلا صیام و صلاة حائض یا صوم عیدین آیا در اینجا نهی در عبادت مقتضی فساد هست یا نه ؟ دو اشکال عمده در اینجا وارد شده است

اشکال اول : صوم حائض و عیدین امر ندارد وقتی امر نداشت متعلق نهی واقع نمی شود اگر اینکه می گوییم نهی در عبادت مقتضی فساد هست در جایی است که امر داشته باشد اما در اینجا امری نیست مرحوم آخوند و نائینی ره فرمودند امر فعلی ندارد اما امر شأنی دارد به اعتبار اینکه شأنیت پذیرش امر را دارد وارد در این بحث می شود

اشکال استاد : ثبوتا توانستید مشکل را حل کنید اما إثباتا حل نشده است یعنی ادله وجوب روزه در جایی است که مثلا عیدین و حائض نباشد وقتی شرایط نبود شأنیت هم نیست

یمکن أن یقال : عبادیت عمل فقط به قصد امر نیست بلکه به رجاء هم هست در جایی که رجاء عملی انجام شود هم ثواب دارد و عمل او عبادت است پس عبادیت عمل هم با قصد رجاء حاصل می شود

قلنا : رجاء یعنی احتمال محبوبیت یا مضافا الی المولا است اما جایی که روزه حرام است محبوبیت و مضافا الی المولا نیست لذا رجاء معنا ندارد صوم عیدین و صلاة حائض حرام است و اتیان این صوم به رجاء محبوبیت از محالات عرفیه و شرعیه است ، رجاء در اخبار من بلغ می باشد ، اینجا از عبادیت افتاده و به اعتبار عبادیت نمی توان انجام داد لذا اشکال اول هم حل نشده است و این بحث اینجا نمی آید چون امری ندارد بلکه بحث در جایی است که قبلا امر داشته باشد