موضوع: آیا مساله اجتماع امر و نهی در تمامی اقسام جاری است؟

امر پنجم: از مقدماتی که مرحوم آخوند ذکر کرد این است که آیا اجتماع امر و نهی در تمامی اقسام جاری است یا نه ؟ منظور از تمامی اقسام واجب تعیینی و تعینی و نفسی و تخییری و کفایی و همچنین نهی نفسی و تخییری و تعینی و ... است ، دو قول است

قول اول : از صاحب فصول ره که ایشان می‌فرمایند منظور از اجتماع امر و نهی در واجب و حرام نفسی است و در تاخیری و غیر آن جاری نمی‌شود چون در واجب نفسی از اطلاق هیئت امر استفاده می‌کنیم چون اگر امر بخواهد دلالت بر تخییر واجب بکند قرینه می‌خواهد همچنین از هیئت لا تفعل حرمت نفسی استفاده می‌شود و غیر از این‌ها قرینه می‌خواهد لذا نباید بحث امتناع و جواز اجتماع امر نهی را در تخییری جاری کرد فقط در نفسی می‌باشد چه واجب نفسی و چه حرام نفسی.

قول دوم : مرحوم آخوند ره در مقابل این قول می فرمایند مساله اجتماع امر و نهی در تمام واجبات حتی تخییری هم جاری است بخاطر عمومیت ملاک که ملاک امتناع اجتماع امر و نهی جمع بین ضدین است و در زمین غصبی نماز خوانده شود هم صل و هم لا تصل اجتماع کردند این اجتماع بر مجمع واحد اجتماع ضدین حساب می شود و همین ملاک هم در واجب تخییری می آید مثلا مولا به صورت تخییری یکی از این دو را امر کرد یا نماز بخوانند یا روزه بگیرد از آن طرف هم یکی از این دو مورد را نهی کرد فلان خانه نرود یا با اغیار مجالست نکند و بین اینها عموم من وجه است چون ممکن است کسی نه فلان خانه برود و نه با اغیار بنشیند و نه نماز و نه روزه بگیرد لذا از دو طرف عام است صلاة چه در دار باشد و چه در غیر دار و جلو س در دار هم در حال صلاة و چه در غیر حال صلاة ، مورد اجتماع اینجاست که شخص در فلان دار جلوس و با اغیار مجالست و نماز هم بخواند در اینجا مجمع امر و نهی شد از یک طرف یجب علیک یصوم او تصل و از یک طرف لا تجلس مع الاغیار دارد و اجتماع امر و نهی در مجمع واحد اجتماع ضدین است پس همان ملاک اجتماع ضدین در واجب تخییری هم جاری شد

در بعضی از کلمات بزرگان راه مرحوم محقق اصفهانی ره صاحب فصول تقویت شده و ابن ملاک رد شده است به این صورت که در وجوب و حرمت تخییری هرگز اجتماع امر و نهی جمع نمی شود چون جامع دارد آنچه در تحت تکلیف می رود جامع است مثلا شرب خمر حرام است و افراد خمر هم زیاد است آنچه حرام شد جامع بین این افراد است در اینجا جامع بین مجالست اغیار و بودن در دار اگر بخواهد حرام شود معنایش این است که هر دو حرام است در حالی که شارع از یکی از این دو نهی کرد نه هر دو باهم لذا اجتماع امر و نهی در وجوب و حرمت تخییری ممکن نیست فقط در واجب و حرام نفسی می آید

اشکال استاد به راه محقق اصفهانی ره : تارة جامع بشرط لا و اخری لا بشرط است حرمت شرب خمر لا بشرط است و این حرمت به تمام مصادیق و افراد خمر سرایت می کند اما این در این خانه و با اغیار گرچه جامع جلوس است اما بشرط لا است یعی این همه نشین بشرط لای از مجالست با اغیار و یا مجالست با اغیار نکن بشرط لای از جلوس در دار مثل اینکه أحد الانائین نجس و اجتناب از أحد الانائین واجب است و أحد جامع بین هر دو است اما بشرط لا و عقلا باید از هر دو اجتناب کند و این اجتناب خارج از بحث ما است و ربطی به جامع ندارد چون در شبهه محصوره اشتغال یقینی مقتضای برائت یقینی است لذا باید از هر دو اجتناب کند

راه تقویت مرحوم اصفهانی ره این است که بگوییم هر بعثی نیاز به انبعاث دارد و هر زجری نیاز به انزجار و در جایی که واجب تخییری است دو تا انبعاث و دو انزجار با هم جمع نمی شود لذا هرگز اجتماع حاصل نمی‌شود مثلا نکاح احدی الاختیین حرام است انزجار هست یکی کنار گذاشته می‌شود اما اجتماعی نیست

مشکل راه حل فوق : در حرام تخییری مبغوض جمع ما بین هر دو تا است و الا با یکی از دو خواهر ازدواج شود حرام تخییری بوجود نیامده است

نظر استاد : تفصیل درمساله داده شود نه حرف آخوند و نه شیخ ره که اگر واجب صوم یا صلاة باشد و حرام دخول در دار با مجالست اغیار باشد جمع بین این دو در صورتی اجتماع امر و نهی لازم می‌آید که هم نماز بخواند و هم داخل در دار شود و هم مجالست با اغیار بکند چون واجب تخییری عِدل همدیگر هستند و دخول در دار عِدل مجالست با اغیار است اگر هر دو باشد نماز هم باشد اجتماع امر و نهی است اما اگر یکی از این دو باشد داخل در دار شود و نماز بخواند و مجالست نداشته باشد در اینجا اجتماع امر و نهی حاصل نشده است چون به احد الامرین عمل کرد و جمع بین هر دو امر نکرد هم واجب أحد الامرین یعنی صلاة و صوم است و هم حرام احد الامرین یعنی دخولدر دار یا مجالست با اغیار است لذا در دخول در دار تنها با نماز اجتماع امر و نهی لازم نمی آید