1404/08/17
بسم الله الرحمن الرحیم
کلام آخوند/ واجب نفسى و واجب غيرى/الأوامر
موضوع: الأوامر/ واجب نفسى و واجب غيرى/ کلام آخوند
واجب نفسى و واجب غيرى
يكى از تقسيماتى كه براى واجب مطرح شده، تقسيم واجب به نفسى و غيرى است.
كلام مرحوم آخوند
مرحوم آخوند ابتدا تعريفى براى واجب نفسى و واجب غيرى مطرح كرده، سپس آن را مورد مناقشه قرار مىدهند و پس از آن تعريف ديگرى مطرح كرده و آن را اختيار مىكنند.
تعريف اوّل مرحوم آخوند:
ايشان مىفرمايد: ايجاب- مانند ساير افعال اختياريه- عمل مولاست و همانطور كه براى صدور ساير افعال اختياريه، يك محرّك و داعى وجود دارد و بر انجام دادن آنها غرض و غايتى مترتّب است، ( بههمينجهت، يكى از مبادى اراده، «تصديق به فايده مراد» است.) در ارتباط با ايجاب و طلب انشائى مولا هم بايد داعى و محرّكى وجود داشته باشد.
و ما مىبينيم در واجبات دو نوع داعى و غرض وجود دارد:
1: گاهى داعى مولا بر ايجاب يك شىء، مقدّميت داشتن آن براى واجب ديگر است بهطورى كه اگر اين مقدّمه تحقّق پيدا نكند، نمىشود آن واجب ديگر تحقّق پيدا كند مثل اينكه داعى و محرّك مولا بر ايجاب دخول سوق، مقدّميت داشتن آن براى اشتراء لحم باشد كه از نظر مولا امر لازمى است. اين قسم از اقسام واجب را واجب غيرى مىناميم.
2: امّا گاهى داعى مولا بر ايجاب شىء، مقدّميت آن براى حصول واجب ديگر نيست. اين قسم از واجب، واجب نفسى ناميده مىشود.
واجب نفسی دو نوع است:
1: گاهى خود اين واجب داراى محبوبيت ذاتى است، مثلًا ايجابى كه به «معرفت خداوند متعال» تعلّق گرفته است به جهت مقدّميت آن براى چيز ديگر نيست بلكه خود «معرفت خداوند متعال» محبوبيتى ذاتى دارد كه بالاتر از آن محبوبيتى وجود ندارد. آيه شريفه ﴿وَ ما خلقتُ الجنَّ و الإنسَ إلّا لِيَعْبُدون﴾[1] ناظر به همين معناست و ائمه عليهم السلام ﴿لِيَعبُدونِ﴾ را به «لِيَعْرِفُونِ» تفسير كردهاند. بنابراين «معرفت خداوند متعال» بهعنوان غايت و هدف خلقت و فوق كمالات است و اينگونه نيست كه مقدّميت براى عمل بالاترى- كه داراى محبوبيت بيشترى است- داشته باشد. اين قسم از واجب نفسى منحصر به «معرفت خداوند متعال» است.
2: واجباتى كه ايجاب آنها به جهت آثارى است كه بر آنها ترتّب پيدا مىكند، مثل صلاة كه ايجابش به جهت اين است كه ﴿إنّ الصّلاة تنهى عن الفحشاء و المنكر﴾[2] و «الصلاة قربان كلّ تقيّ»[3] و «الصّلاة معراج المؤمن»[4] و «الصّلاة خير موضوع ...» [5] و .... تمامى اقسام واجبات نفسى- به جز معرفت خداوند متعال- از اين قسم مى باشند.
