راه حل چهارم و پنجم/ وجوب مقدمه قبل از وجوب ذی المقدمه /الأوامر

موضوع: الأوامر/ وجوب مقدمه قبل از وجوب ذی المقدمه / راه حل چهارم و پنجم

کلام در راه حل چهارم بود که نتیجه این شد که گر چه وجوب فعلی ذی المقدمه روز جمعه است ولی با توجه به آنچه بیان شد عقل این عبد را در ترک مقدمات معذور نمی داند در باب حج هم همین حرف را می زنیم و می گوییم استطاعت که حاصل شده است وقت یعنی موسم حج هم در باب حج مثل وقت در باب نماز است یعنی شرط وجوب است و طبق مبنای مشهور قبل از تحقق آن شرط وجوب تحقق ندارد همون طوری که در باب نماز هم همین طور است تا وقت و زوال و طلوع فجر تحقق پیدا نکند وجوب تحقق ندارد و از طرفی این شرط شرط مقارن است نه شرط متاخری که مرحوم آخوند مطرح کرد ولی با توجه به اینکه شخص مستطیع یقین دارد که موسم حج حتما تحقق پیدا می کند درسته الان ماه شعبان است اما یقینا ماه ذی الحجه خواهد رسید و یقین دارد که اگر بخواهد صبر کند و مقدمات رو اتیان نکند دیگر در زمان حج قدرت بر انجام حج را نخواهد داشت لذا عقل حکم می کند و می گوید بر این شخص لازم است قبل از فرا رسیدن موسم حج و زمان حج مقدمات آن را تحصیل کند و همین مقدار برای ما کفایت می کند زیرا ما در صدد اثبات وجوب مقدمه هستیم ولی حتما باید وجوبش ، وجوب شرعی غیری باشد ، یعنی حتما باید اول ذی المقدمه واجب باشد که ما این مقدمه رو واجب بدانیم ؟ خیر ...ولو ذی المقدمه هنوز واجب نشده است عقل به ما می گوید این مقدمه رو انجام بده پس وجوب مقدمه به حکم عقل است و ضرورتی ندارد که ما بگوییم حتما وجوب مقدمه یک وجوب شرعی غیری وابسته به ذی المقدمه باشد نه این ضرورت ندارد.

در نتیجه اگر مثلا روایتی پیدا شد یا پیدا کنیم که تهیه مقدمات را قبل از زمان حج لازم می داند ، یا در مسئله ماه رمضان غسل جنابت را قبل از طلوع فجر لازم بداند که در این مورد روایت هم در وسائل الشیعه [1] داریم اگر همچین دلیلی پیدا شد باید بگوییم روایت ارشاد به حکم عقل دارد نه اینکه بخواهد یک حکم شرعی مولوی مطرح کند.

به عبارت دیگر:

اگر روایت هم نبود عقل به چنین چیزی حکم می کرد.

خلاصه راه حل چهارم:

این شد که در مقابل آن مشکل عقلی می شود ذی المقدمه واجب نباشد هنوز شرط وجود نیامده باشد اما به حکم عقل مقدمه این واجب ،واجب خواهد بود.

راه حل پنجم:

چیزیست که از ذیل کلام مرحوم آخوند[2] استفاده می شود که این راه حل مبتنی است بر مبنای خود ایشان، مرحوم آخوند خراسانی و مشهور مبنای ایشان قائل به تبعیت است یعنی تا ذی المقدمه واجب نباشد مقدمه واجب نیست.

مسئله تبعیت وجوب مقدمه از وجوب ذی المقدمه که یک امر مسلمی فرض کرده است و حتی می فرمود « محال است كه وجوب ذى المقدّمه، بعد از وجوب مقدّمه باشد.» و می فرماید در اینجا یک راه حل دیگری هم وجود دارد و آن این است که اگر دلیلی بگوید تهیه مقدمات حج قبل از موسم حج واجب است یا بگوید « در ماه رمضان غسل جنابت قبل از طلوع فجر لازم است » و ما به هیچ یک از راه های گذشته ملتزم نشویم ، می گوییم اصلا این وجوب مقدمه یک وجوب نفسی است نه غیری؛ و از دایره وجوب مقدمه خارج است هر جا وجوب برای مقدمه ثابت شد به عنوان وجوب غیری مطرح است.

و اینجا گویا کسی به مرحوم آخوند خراسانی اشکال می کند که وجوب مقدمه در باب حج و غسل جنابت قبل از طلوع فجر در ماه رمضان چه مطلوبیتی و چه خاصیتی برای مولا دارد؟

ایشان در جواب می فرماید واجب نفسی بر دو قسم است:

واجب اول: قسم اول واجب نفسی که خود واجب، تمام غرض و تمام هدف مولاست و ربطی به واجب دیگر ندارد مثل ذی المقدمه.

واجب دوم واجبه نفسی تهیی است یعنی آن واجب نفسی ،واجبی است که ما را آماده می کند برای واجب نفسی دیگر و ما نحن فیه از این قبیل است یعنی می گویم مقدمه واجب است واجب نفسی تهیی ما را آماده می کند ثبت نام در کاروان ،اخذ گذرنامه ،سوار بر هواپیما، شدن، واجب نفسی است ولی از قسم دوم واجب نفسی؛ واجب نفسی تهیی که اگر ما این کار را نکنیم حج را در ظرف خودش که موسم حج است و ماه ذی الحجه است نمی توانیم اتیان کنیم وما نحن فیه از این قبیل است غسل جنابت قبل از فجر در ماه رمضان وجوب مقدمی ندارد بلکه وجوب نفسی است ولی وجوب نفسی تهیی؛ یعنی ما را آماده می کند برای اینکه از اول فجر تکلیف به روزه گریبان ما را بگیرد تحصیل گذرنامه در ماه شعبان وجوب غیری مقدمی ندارد وجوب نفسی تهیی است یعنی ما رو مهیا می کند تا وجوب حج در زمان خودش که ذی الحجه است متوجه ما شد ادامه بحث ان شالله سیاتی.