الأوامر/ تقسیم واجب/ واجب مطلق و مشروط/ اشکال به کلام شیخ انصاری

موضوع: الأوامر/ تقسیم واجب/ واجب مطلق و مشروط/ اشکال به کلام شیخ انصاری

کلام و سخن در رابطه با اشکالی است که ممکن است به مرحوم شیخ اعظم وارد شود و پس از تقسیم مقدمه که دیروز عرض کردیم مقدمه تاره مقدمه اختیاری است و تاره غیر اختیاری است گفته شد که مقدمه وجوب از محل بحث مقدمه واجب خارج است و کسی نیامده قائل به وجوب آن بشود مثلا استطاعت یکی از قیودی است که در اختیار مکلف است و طبق مبنای مشهور، قید برای وجوب است و در عین حال هیچ کس نیامده بگوید تحصیل استطاعت بر مکلف واجب است.

دلیل این مسئله طبق مبنای مشهور روشن است زیرا استطاعت مقدمه وجوب است و مقدمه وجوب از محل بحث مقدمه واجب خارج است پس بر مبنای مشهور مشکلی پیش نمی آید اما بر مبنای مرحوم شیخ اعظم انصاری ممکن است در ابتدا امر اشکالی به نظر برسد و شما می گویید استطاعت مثل وقت به عنوان قیدِ برای واجب است نه برای وجوب ؛ما می گوییم در این صورت هر دو چه استطاعت و چه وقت مقدمه واجب هستند ولی یکی مقدمه غیر اختیاری و دیگری مقدمه اختیاری است.

مقدمه غیر اختیاری به ملاحظه اینکه غیر اختیاری است وجوب مقدمی ندارد زیرا وجوب در جایی تحقق پیدا می کند که متعلق آن امر مقدوری باشد ولی چرا مقدمه اختیاری وجوب مقدمی نداشته باشد؟ طبق مبناى شيخ انصارى رحمه الله عبارت «يجب عليكم الحج في الموسم إذا استطعتم» به اين برمى‌گردد كه «يجب عليكم الحج في الموسم مستطيعاً». در اين صورت تحصيل استطاعت لازم است همان‌طور كه اگر مولا بگويد:«يجب عليكم الصلاة متطهراً»، تحصيل طهارت واجب است. چه فرقى بين اين دو وجود دارد؟ وقتى طهارت يك امر اختيارى شد و قيد براى مأمور به قرار گرفت، به‌عنوان مقدّمه واجب خواهد شد و مقدّمه واجب لزوم تحصيل دارد واجب است آن مقدمه آورده شود.

مرحوم شيخ انصارى در پاسخ اين اشكال‌ خواهد گفت: اگر ما بخواهيم طبق قاعده حركت كنيم، مسئله همين‌طور است ولى واقع مطلب اين است كه قيود اختياريه- با اينكه اختيارى بوده و در مأمور به اخذ شده‌اند نه در وجوب- نحوه اخذشان در واجب به دو صورت است: بسيارى از اين قيود به‌گونه‌اى اخذ شده‌اند كه بر مكلّف تحصيل آنها لازم است، مثل طهارت و ستر و خصوصيات ديگرى كه در باب صلاة مطرح است. ولى گاهى اوقات مولا قيدى را در مأمور به اخذ مى‌كند كه اين قيد اگرچه اختيارى است ولى لزوم تحصيل ندارد، بلكه نظر مولا اين است كه اگر اين قيد خودش حاصل شد، در مأمور به نقش دارد، مثل استطاعت. استطاعت در باب حج و طهارت در باب نماز، هر دو امر غير اختيارى هستند و به‌عنوان قيد براى مأمور به مى‌باشند ولى نحوه مدخليت آن دو، فرق مى‌كند. طهارت را بايد تحصيل كرد ولى تحصيل استطاعت لازم نيست. اين مطلبى بود كه لازم دانستيم در ارتباط با كلام شيخ انصارى رحمه الله مطرح كنيم تا اشكال به ايشان احتمالا باشد برطرف شود.

اشکال دوم به شیخ انصاری:

ممکن است بر شیخ اعظم وارد شود که شما که استطاعت رو قید برای واجب یعنی حج می دانید باید ملتزم شوید که وجوب حج حتی قبل از استطاعت هم تحقق دارد و در این صورت تحصیل مقدمات آن نیز واجب می شود زیرا ممکن است بعدا استطاعت حاصل شود ، زمان یعنی ایام موسم حج هم که در وقت خودش تحقق پیدا می کند سوال از مرحوم شیخ این است آیا می شود کسی ملتزم به این مسئله شود؟ یعنی بگوید وجوب قبل از استطاعت حاصل شده و مقدمه آن واجب است در این جهت فرقی بین استطاعت و موسم نیست. یعنی تا موسم نیامده حج واجب نیست تا استطاعت نیامده وجوب حج معنا ندارد هیچ فرقی بین موسم و استطاعت نخواهد بود و حال اینکه شما مرحوم شیخ اعظم می خواهید بگویید قبل از استطاعت، هم وجوب حج تحقق دارد پس تحصیل مقدمات آن واجب است آیا می توانیم به عنوان یک فرد متشرع یک مجتهد یک فقیه ملتزم به چنین چیزی بشویم که هنوز استطاعت نیامده است هنوز زمان حج نرسیده است بگوییم مقدمه حج واجب است این خیلی بعید به نظر می رسد ادامه بحث و توضیح بیشتر این اشکال و جواب ان شالله سیاتی.