استدلال به حدیث رفع/أصالة البراءة /الأصول العملية

موضوع: الأصول العملية/أصالة البراءة /استدلال به حدیث رفع

اصالة البرائة

حدیث رفع

بررسی احمد بن محمد بن یحیی

حدیث رفع است طبق سند وسائل الشیعه از طریق احمد بن محمد بن یحیی نقل شده است که آیت الله خویی فرموده است مجهول است ولی مامقانی او را موثق دانسته است.

محمّد بن علي بن الحسين في (التوحيد) و (الخصال) عن أحمد بن محمّد بن يحيى، عن سعد بن عبدالله، عن يعقوب بن يزيد، عن حماد بن عيسى، عن حريز بن عبدالله، عن أبي عبدالله (عليه السلام) قال: قال رسول الله (صلّى الله عليه وآله): رفع عن أُمّتي تسعة أشياء: الخطأ، والنسيان، وما أُكرهوا عليه، وما لا يعلمون، وما لا يطيقون، وما اضطروا إليه، والحسد، والطيرة، والتفكر في الوسوسة في الخلوة ما لم ينطقوا بشفة[1] .

تعویض سند

می‌توان سند این حدیث را عوض کرد و سند دیگری برای آن در نظر گرفت که احمد بن محمد بن یحیی در آن نباشد و مشکلی پیش نیاید.

شیخ صدوق این حدیث را از حریز بن عبدالله نقل کرده است و همین سند صدوق به حریز بن عبدالله است. شیخ طوسی در فهرست خود درباره حریز بن عبدالله می‌نویسد:

حريز بن عبد الله السجستاني، ثقة كوفي، سكن سجستان‌ له كتب، منها كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب النوادر، تعد كلها في الأصول، أخبرنا بجميع كتبه و رواياته الشيخ أبو عبد الله محمد بن محمد بن النعمان المفيد رحمه الله تعالى عن جعفر بن محمد بن قولويه عن أبي القاسم جعفر بن محمد العلوي الموسوي عن ابن نهيك عن ابن أبي عمير عن حماد عن حري

سند دیگر شیخ طوسی: و أخبرنا عدة من أصحابنا عن محمد بن علي بن الحسين عن أبيه عن سعد بن عبد الله و عبد الله بن جعفر و محمد بن يحيى و أحمد بن إدريس و علي بن موسى بن جعفر كلهم عن أحمد بن محمد عن الحسين بن سعيد و علي بن حديد و عبد الرحمن بن أبي نجران عن حماد بن عيسى الجهني عن حريز.

سند سوم شیخ طوسی: و أخبرنا الحسين بن عبيد الله عن أبي محمد الحسن بن حمزة العلوي عن علي بن إبراهيم عن أبيه عن حماد عن حريز[2] .

شیخ طوسی می‌فرماید تمام روایات حریز را با این سه سند نقل می‌کنم و در این سندها احمد بن محمد بن یحیی نیامده است.

آیا شیخ طوسی این حدیث را که صدوق نقل کرده و در آن حریز بن عبدالله است، دیده است؟ تمام کتاب‌های صدوق به طوسی رسیده است ازجمله خصال و توحید و آن‌ها را ملاحظه کرده و این حدیث در آن کتاب‌ها آمده است. بااین‌حال شیخ صدوق فرموده است: اخبرنا بجمیع کتبه و روایاته. لذا حدیث صحیحه است و نیازی به بررسی احمد بن محمد بن یحیی نیست.

با این روش سند بسیاری از روایات، تصحیح می‌شود و ضعیف نخواهند بود.

اشکال می‌شود که اگر علما سند صحیح نسبت به احادیث داشته‌اند چرا با سند ضعیف نقل کرده‌اند؟

پاسخ این است که این کار برای تنوع در حدیث بوده است که سندهای مختلفی را نقل کرده‌اند.

برفرض اینکه کسی تعویض سند را نپذیرد و باید احمد بن محمد بن یحیی بررسی شود، چهار طریق برای توثیق محمد بن یحیی ذکر شد که آیت الله خویی آن‌ها را نقد نموده است.

توثیق احمد بن محمد بن یحیی از طریق دیگر

احمد بن حسین بن عبیدالله غضائری که معروف به ابن غضائری است، از علمای رجال و بسیار سختگیر است. کتاب رجالی ایشان بسیاری از ثقات را ضعیف دانسته است. مواردی هست که اهل سنت کتابی را می‌نوشتند و نام مؤلف آن را یک شیعی می‌گذاشتند تا آن عالم را بدنام کنند مانند حدیقة الشیعه و سلوة الشیعه. احتمال دارد کسی کتاب رجال ابن غضائری را به نام او جعل کرده باشد.

در شرح‌حال حسین بن عبیدالله غضائری نوشتند نسبت به احادیث اهل‌بیت کسی از او اطلاع بیشتری نداشت. ایشان بسیار موثق و دقیق در نقل حدیث است و اعرف در احادیث است. درباره او گفتند احفظ خلق الله باحادیث اهل البیت. ابن ابی جید نیز بسیار موثق است و هر دو از احمد بن محمد بن یحیی نقل کرده‌اند.

اگر حسین بن عبیدالله از کسی نقل کند با توجه به اینکه از قمی‌ها سختگیرتر بوده است، موجب توثیق او می‌شود.

صاحب معالم می‌نویسد: و للشّيخ أيضا روايات كثيرة عن أحمد بن محمّد بن يحيى، لكن بواسطة ابن أبي جيّد؛ و الحسين بن عبيد اللّه الغضائريّ.[3]

علامه مجلسی در الوجیزه می‌فرماید: أحمد بن محمد بن يحيى العطار، من مشايخ الإجازة و حكم الأصحاب بصحّة حديثه، يروي عنه الشيخ بتوسّط ابن الغضائري و ابن أبي جيد[4] .

شیخ طوسی در مشیخه تهذیب می‌فرماید: ما ذکرته عن محمد بن یحیی فقد رویته بهذه الاسانید: عن محمد بن يعقوب محمد بن يحيى العطار. واخبرني به ايضا الحسين بن عبيد الله أبو الحسن بن ابى جيد القمي جميعا عن احمد بن محمد بن يحيى عن ابيه محمد بن يحيى العطار. (تهذیب ج ۱۰ ص ۳۸۳)

این سند در تهذیب جلد اول در احادیث ذیل آمده است: ۵۸۵، ۵۹۴، ۸۱۱، ۷۴۵، ۷۳۹، ۶۹۶. در استبصار این سند در احادیث بیشتری وجود دارد.