گزینش سخنان و انتخاب بهترین سخن توسط صاحبان عقول/نشانه های صاحبان عقول /احادیث اخلاقی اصول کافی (کتاب عقل و جهل)

موضوع: احادیث اخلاقی اصول کافی (کتاب عقل و جهل)/نشانه های صاحبان عقول /گزینش سخنان و انتخاب بهترین سخن توسط صاحبان عقول

1- حدیث اخلاقی (حدیث امام کاظم علیه‌السلام به هشام در مورد عقل)

1.1- بشارت به اهل عقل در قرآن

روز چهارشنبه است و حدیث اخلاقی از کافی شریف، کتاب عقل و جهل است. یکی از احادیثی است که حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام) به هشام بن حکم، فرمایش‌هایی دارند. حدیث، طولانی است. به قول اهل علم، عبارت «یا هشام ... یا هشام» در این حدیث، تجلی دارد. خوشا به حال هشام که مورد خطاب حضرت امام موسی‌بن‌جعفر (صلوات‌الله‌علیهما) قرار گرفته است. اولین فرمایش حضرت که قابل تأمل است، این است:

أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْأَشْعَرِيُّ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ قَالَ: قَالَ لِي أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (علیه‌السلام): «يَا هِشَامُ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى بَشَّرَ أَهْلَ الْعَقْلِ وَ الْفَهْمِ فِي كِتَابِهِ فَقَالَ‌ فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ‌ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ‌ أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ‌ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ‌».[1]

1.2- فرق عقل با فهم

در این روایت، حضرت فرمودند: «جناب هشام! خداوند تبارک‌وتعالی، اهل عقل و فهم را در کتابش بشارت داده است». هم تعبیر عقل و هم فهم آوردند. فرق عقل با فهم این است که عقل، اندیشه است و فهم، پیاده کردن اندیشه است. و به عبارت بهتر فهم، اندیشه‌ای است که با انگیزه تداوم یابد. اهل عقل، یعنی اهل اندیشه و اهل فهم، یعنی اهل انگیزه، این‌ها مورد خطاب حضرت حق و بشارت او هستند.

1.3- گزینش سخنان توسط اولواالألباب و صاحبان عقل

حضرت حق می‌فرماید: «ای پیغمبر! بشارت بده به بندگانی که گفته را می‌شنوند و بهترین قول را دنبال می‌کنند». قول در اصطلاح قرآن، فقط گفته نیست. قول، اعم از سخن و گفته و عمل است. به همین جهت اولواالألباب، قول ما را می‌شناسند و بهترین آن را انتخاب می‌کنند. «أولئک الذین هداهم الله و أولئک هم أولواالألباب»؛ این‌ها کسانی هستند که در هدایت قرار گرفتند و صاحبان لبّ و عقل هستند.

1.4- ارتباط با صاحبان عقول و ولیّ خدا برای بهره‌گرفتن از عقل و فهم

اعزه‌ی من! اهل عقل و فهم هستید. ان‌شاءالله طوری باشد که ما برای این فهم و عقل و برای تفکرمان، برنامه‌ریزی کنیم. چقدر زیبا است که انسان، دعاهایی را پیش چشمش بگذارد و هم دعا کند و هم تفکر کند. اگر عقل‌مان به صاحبان عقول متصل شد، عقل‌مان امین است و از گزند حوادث شبهات علمی و شهوات عملی، محفوظ می‌ماند، ولی اگر این تفکرات را نداشتیم، خیر. باید خود را در اختیار ولیّ خدا بگذاریم.

1.5- لزوم دعا برای امام زمان (علیه‌السلام)

نکند صبحی و شبی بر ما بگذرد، ولی به فکر ولی الله الأعظم (روحی‌له‌الفداء) نباشیم. دعا و یاد حضرت را نهادینه کنیم. پیشنهاد حقیر این است که در نماز صبح، یا شب در قنوت، چند دعا کنیم؛ یکی از دعاها برای حضرت، باشد. سربازها معمولا اول صبح به فرمانده سلام می‌دهند و یاد فرمانده می‌کنند.

1.6- اقتدا به حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) در دعا کردن

ما هم ان‌شاءالله نهادینه کنیم؛ به خصوص در این ایام فاطمیه که متعلق به ام‌ابیها (علیهاالسلام) است. حضرت مهدی (علیه‌السلام) فرمودند: «وَ فِي ابْنَةِ رَسُولِ اللَّهِ ص لِي أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ».[2] اقتدای ایشان به فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) است. چون چنین است، عقل و فهم اقتضاء می‌کند که سیره‌ی مادری مادر حضرت ولی‌عصر (علیه‌السلام) را سرلوحه خود قرار دهیم. یکی از این سیره‌ها، نجوای ایشان است؛ حتی دعاهای روزانه‌ی ایشان. روز به روز درخواست‌های حضرت، چه بود؟ ارتباط ایشان با حضرت حق، چگونه بود؟ ان‌شاءالله این دعا را نهادینه کنیم.

1.7- منحصر نبودن مخاطبین این حدیث به هشام بن حکم

به تعبیر حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام)، جناب هشام! عقلت را دریاب که عقل و فهم، مورد بشارت حضرت حق است. این حدیث گرچه خطاب به هشام است، ولی حصر در هشام نیست؛ یعنی حضرت، به هشام‌های تمام دوره‌ها خطاب کرده‌اند. ان‌شاءالله که من و شما هم در این خطاب شریک باشیم و برنامه‌ریزی کنیم.