اهمیت مراقبت نفسانی مشاور_ مشاوره، یک گفتمان الهی- انسانی_ معیار اصلی مشاوره‌ی اسلامی/مشاوره‌ی اسلامی /فقه المشاوره

موضوع: فقه المشاوره/مشاوره‌ی اسلامی /اهمیت مراقبت نفسانی مشاور_ مشاوره، یک گفتمان الهی- انسانی_ معیار اصلی مشاوره‌ی اسلامی

1- بحث اخلاقی (مغتنم شمردن زمان)

1.1- جایگاه محبّت در دین

روایات اخلاقی و معرفتی‌ای که در روزهای گذشته محضرتان تقدیم می‌شد، راجع‌به محبّت بود. امام باقر (علیه‌السلام) فرمودند: «الدِّينُ هُوَ الْحُبُّ وَ الْحُبُّ هُوَ الدِّينُ‌»؛[1] اینکه دین محبّت است و محبّت،‌ دین است. برای این موضوع و محمول، برای این گزاره‌های اخلاقی و سیروسلوکی، باید برنامه‌ریزی کرد.

1.2- زمان؛ وسیله‌ی تقرّب به حقّ

﴿وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ﴾؛[2] ما باید وسیله‌ی تقرّب به حقّ را انتخاب کنیم. یکی از آن وسایل، استفاده کردن از موقعیّت‌ها و فرصت‌ها و به عبارت بهتر، زمان است. زمان! زمان! زمان! و ما ادراک ما الزمان! زمان، اولین وسیله‌ای است که خداوند با وجود انسان و همراه با او قرار داده است که یکی از الطاف خفیّه‌ی الهی است.

1.3- اتلاف وقت، موجب خسران در زندگی

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) فرمودند: «مَنِ استَوى يَوماهُ فهُو مَغبونٌ»؛[3] کسی که دو روزش مساوی باشد، مغبون است. مغبون از «غَبْن» یا «غَبَن» است؛ غَبْن از نظر اندوخته و مال، ضرر کرده است و اگر غَبَن باشد، از نظر اندیشه ضرر کرده است.[4] به نظر ما هر دو غبن است. کسانی که روزشان را از دست بدهند، هم ضرر مادی دارند و هم معنوی. ﴿وَالْعَصْرِ﴾،[5] ﴿إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِي خُسْرٍ﴾؛[6] این خسران هم، خسران در سود نیست؛ بلکه سرمایه را از دست می‌دهد.

1.4- مدیریت زمان توسط انسان

از عنایات خاص حضرت حقّ به انسان این است که او را مدیر بر زمان قرار داد؛ مدیریت بر زمان، کار انسان است. ﴿فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا﴾؛[7] فرشتگانی که تدبیر امور زمانی را دارند، مدیریت زمان در اختیارشان نیست. نظارت بر زمان در اختیار آن‌ها است، نه مدیریت زمان. انسان است که مدیریت زمان در اختیار اوست. چون مدیریت زمان در اختیار اوست، ذات باری‌تعالی به انسان زمان‌هایی داده است که یکی از مصادیق تکریم انسان، ﴿لَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ﴾،[8] همین زمان است. بارها عرض کرده‌ایم که انسان برای زمان و مکان نیست؛ بلکه زمان و مکان برای انسان است.

1.5- مغتنم شمردن زمان

یکی از زمان‌هایی که مغتنم است و ان‌شاءالله مغتنم بشمارید، همین روزهای شروع ماه ذی‌القعده الحرام برای نشستن ما در سیروسلوک است. ذی‌القعده را ذی‌القعده می‌گویند؛ زیراکه انسان برای دریافت معارف می‌نشیند؛ با حشر و نشر با اسمای الهی و نفس‌های معنوی انس می‌گیرد؛ یعنی زمان را برای ما فوق زمان، مدیریت می‌کند. بهترین و بالاترین و والاترین مدیریت زمان، حشر و نشر با فوق زمان است و رسیدن ان‌شاءالله به امام زمان (علیه‌السلام) است. باز حرف مهم‌تر، ببینید این دیگر نتیجه‌ی سیروسلوک و مراقبت و مواظبت است؛ آنانی که به حضرت امام زمان (علیه‌السلام) برسند، خودشان امام نسبی زمان می‌شوند؛ زیراکه ﴿لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ﴾.[9] این را مدیریت کنید.

1.6- اهمیّت اربعین؛ خصوصاً اربعین کلیمی

ماه ذی‌القعده، ماه زمانی و مکانی سیر و سلوک حضرت موسی کلیم الله (علیه‌السلام) است. اربعین کلیمی در این زمان و در طور سینا اتفاق افتاد؛ ﴿وَالتِّينِ وَالزَّيْتُونِ﴾،[10] ﴿وَطُورِ سِينِينَ﴾.[11] چقدر تعبیر زیبایی است. از این تعابیر استفاده می‌شود که ما زمان و مکان را برای سیر و سلوک می‌خواهیم. در بحث تفسیر هم عرض کردیم که ماه ذی‌القعده الحرام، بهار اربعینیّات است. در شرح اسماء هم گفتیم که ما در مبانی معرفتی‌مان به این نتیجه رسیدیم که تداخل اربعین‌ها با هم ایرادی ندارد و منافاتی ندارد.

1.7- توصیه‌ی استاد بر اهمیّت و شروع اربعینیّات

این عرض من را جدی بگیرید، بحمدالله اهل علم و اهل عمل هستید؛ اهل سیر و سلو ک و اهل دقت هستید. محبّت کنید از امروز تاریخ بزنید که کارهای عبادی‌ای که انجام می‌دهید، به‌عنوان چله انجام بدهید. اولین مطلب و چله‌مان هم این باشد که مراقب ورود شیطان به حریم دلمان باشیم. اصلاً می‌دانید معنی تقرّب که می‌گوییم: «قربة إلی الله» چیست؟ قربة إلی الله، یعنی موانع قربت را بزداییم و اسباب قربت را فراهم کنیم. این معنایش این است که حریم دلمان را پاس بداریم. «الْقَلْبُ حَرَمُ اللَّهِ فَلَا تُسْكِنْ حَرَمَ اللَّهِ غَيْرَ اللَّهِ»؛[12] باید مراقبت از غیر داشت.

1.8- مراقبت هر شخص بحسبه

هر کسی کمالات و نواقصش مخصوص به خودش است؛ هیچ شخصی، دیگری نمی‌شود. چون هیچ شخصی، دیگری نمی‌شود؛ پس مراقبةُ کلِّ شخصٍ و کلِّ فردٍ بحسبه می‌باشد. بنشینید مانع‌زدایی کنید. همان‌طور که رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌و‌سلم) فرمودند: «حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ يُكَفِّرُ الذُّنُوبَ، وَ يُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ، وَ إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) لَيَتَحَمَّلُ عَنْ مُحِبِّينَا أَهْلَ الْبَيْتِ مَا عَلَيْهِمْ مِنْ مَظَالِمِ الْعِبَادِ، إِلَّا مَا كَانَ مِنْهُمْ فِيهَا عَلَى إِصْرَارٍ وَ ظُلْمٍ لِلْمُؤْمِنِينَ، فَيَقُولُ لِلسَّيِّئَاتِ: كُونِي حَسَنَاتٍ»؛[13] در این ماه تنظیم می‌شود و جز خودتان، چیز دیگری نیست.

1.9- اذکار اربعین به‌طور کلی

چند ذکر را به‌عنوان اربعین به‌طور عام پیشنهاد می‌کنم و به‌طور خاص آن را خودتان مراقبه کنید و ببینید که چه نیاز دارید:

1- ذکر شریف بسم الله الرحمن الرحیم. در این ماه، چله‌ای فراموش‌نشدنی بگیرید. 786 مرتبه عدد این ذکر اگر توانستید، بسیار مطلوب است و اگر نمی‌توانید، حداقل 19 مرتبه را مراقبت کنید.

2- 100 مرتبه بسم الله الرحمن الرحیم و لا حول و لا قوّة الا بالله العلی العظیم. اگر قبل از آن، صد صلوات باشد و در سجده باشد، بسیار بسیار خوب است.

3- مراقبت بر قرائت آیات قرآن که ترک نشود؛ هرچه بیشتر، بهتر.

4- مراقبت بر سوره‌های منتخب؛ مثل سوره‌ی واقعه در شب و سوره‌ی یس در صبح و شب و سوره‌ی نبأ و شمس در ظهر. این‌ها را مراقبت داشته باشید.

5- از همه مهم‌تر، سلام بر وجود نازنین امام زمان (علیه‌السلام) را فراموش نکنید؛ به‌خصوص دعای شریف عهد و زیارت آل یس و زیارت حضرت بعد از نماز صبح.

6- دو کار بعد از نماز صبح در این چله انجام بدهید: یکی قرائت آیات برای حضرت و دو رکعت نماز خواندن و تقدیم به ایشان و بعد از این هم، ان‌شاءالله زیارت ایشان بعد از نماز صبح و تجدید بیعت با حضرت؛ «اللّهُمَّ بَلِّغْ مَولايَ صاحِبَ الزَّمانِ صَلواتُ الله عَلَيْهِ عَنْ جَمِيعِ المُؤْمِنِينَ وَالمُؤْمِناتِ فِي مَشارِقِ الاَرْضِ وَمَغارِبِها وَبَرِّها وَبَحْرِها وَسَهْلِها وَجَبَلِها، حَيِّهِمْ وَمَيِّتِهِمْ وَعَنْ وَالِدَيَّ وَوُلْدِي وَعَنِّي مِنَ الصَّلَواتِ وَالتَّحِياتِ زِنَةَ عَرْشِ الله وَمِدادَ كَلِماتِهِ وَمُنْتَهى رِضاهُ وَعَدَدَ ما أحْصاهُ كِتابُهُ وَأَحاطَ بِهِ عِلْمُهُ، اللّهُمَّ إِنِّي أُجَدِّدُ لَهُ فِي هذا اليَوْمِ وَفِي كُلِّ يَوْمٍ عَهْداً وَعَقْداً وَبَيْعَةً فِي رَقَبَتِي».[14] این را تکرارش کنید، ان‌شاءالله نتیجه‌ی مطلوب خواهید گرفت.

1.10- اربعینیّات، وسیله‌ی رسیدن به مقصد و مقصود

مراقبت داشته باشید. ماه بسیار عظیمی است. ان‌شاء‌الله چله پس از چله داشته باشید. درباره علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) عرض کردم: ابر مرد معرفت نفس و ابر مرد اربعینیّات بودند. نزدیک این ایام که خدمتشان می‌رسیدیم، هشدار می‌دادند برای اربعین و خودشان هم در اربعین کلیمی بودند و هر اربعینی که می‌دادند، دریچه‌ای از دریچه‌های معارف باز می‌شد. می‌توانیم بگوییم که اربعین یکی از وسیله‌های رسیدن به مقصد و مقصود است.

1.11- دستور العمل استاد برای حل مشکلات و احیای قلوب

اعزّه‌ای که در قبض هستند، حتماً برای گشایش‌های مختلف حتّی سیاسی و انواع مشکلات و مشکلات هم‌نوعانمان مانند حادثه‌ی بندر عباس که عزای عمومی اعلام شد و حادثه‌ی تلخی بود، هم ذکر شریف صلوات بر محمد و آل محمد و به‌خصوص ذکر شریف «یا حی یا قیوم یا من لا اله الا انت»کمتر از 86 مرتبه نفرمایید و مثلاً صد بار انجام شود، خوب است؛ اِکثارش در روایات توصیه شده است؛ بیشتر هم فرستادید، مطلوبیت آن بیشتر است؛ ان‌شاءالله برای احیای قلوب و صبر بازماندگان و حل مشکلات توصیه شده است. رزقناالله‌ایاناوایاکم آن کمالات مطلوبی که برای همه‌ی من و شما در نظر گرفته شده است.

2- خلاصه‌ای از جلسات گذشته

در فقه المشاوره در خصوصیّات مشاوره‌ی اسلامی بودیم. به این خصوصیّت رسیدیم که مشاوره‌ی اسلامی از خدا به خلق خدا است و تمایز مشاوره‌ی اسلامی همین است که آغاز آن، مِن الله است. اشکالی ندارد در آن از روش‌های جدید یا تجربه یا مشاوره‌ی علمی استفاده کند؛ زیرا همه‌ی این‌ها را مِن الله می‌دانیم. استاد و مشاور و دیگران، همه از اعوان حضرت حقّ و جبرائیل (علیه‌السلام) است. حدیثی را هم در این‌باره مطرح کرده بودیم که امام صادق (علیه‌السلام) فرمودند: «إذا أرادَ أَحَدُکُم أمراً فَلا یُشاوِرُ فیه أحداً حتّی یَبدَأَ فَیُشاوِرُ اللهَ عَزّوَجَلَّ. فقیل له: ما مُشاوَرَةُ اللهِ عَزّوَجَلَّ؟ قال: یَستخیرُ اللهَ فیه أوّلاً ثُمَّ یُشاوِرُ فیهِ فإنه إذا بدأ بالله أجرى الله له الخير على لسان من شاء من الخلق».[15]

3- اهمیّت مراقبت نفسانی مشاور

اوّل، از حضرت حقّ شروع کند. «فقیل له: ما مُشاوَرَةُ اللهِ عَزّوَجَلَّ؟»‌؛ مشاوره‌ی الهی چیست که اوّل از مشاوره‌ی خداوند شروع کند؟ حضرت فرمودند: « قال: یَستخیرُ اللهَ فیه أوّلاً»؛ اوّل، طلب و اراده‌ی خیر کند؛ یعنی در ذهنش هیچ گونه گرایشی به بدی و بدی‌ها نباشد. اگر مشاوری در جلسه‌ی مشاوره، امر زشتی به ذهنش بیاید، اولین خروجش از مشاوره‌ی اسلامی است؛ ولو تکیه به صندلی مشاوره‌ی اسلامی زده باشد. یک مشاور در مشاوره دادن و مشاوره گرفتن، قبل و بعد مشاوره باید مراقبت نفسانی و مواظبت نفسانی داشته باشد. این، اولین تعبیری است که حضرت این را فرمودند؛ «یَستخیرُ اللهَ فیه أوّلاً». مرحله‌ی اوّل، طلب خیر از خداوند کند و بدی‌ها را دفع کند.

4- مشاوره، یک گفتمان الهی-انسانی

«ثُمَّ یُشاوِرُ فیهِ»؛ بعد وارد گفتمان شود؛ زیرا ما مشاوره را یک گفتمان الهی-انسانی می‌دانیم برای برطرف شدن آسیب‌ها و برای اینکه انسان به نتیجه‌ی مطلوب برسد. بعد حضرت دارند: «فإنه»؛ این «فإنه» تعلیل مشاوره است. چرا باید کار از حضرت حقّ شروع شود و بعد وارد گفتمان و شور و مشورت بشود؟ حضرت فرمودند: «فإنه إذا بدأ بالله» است. برید تعبیر را ببینید؛ باز حضرت نفرمودند:‌ «من الله»؛ فرمودند: «فإنه إذا بدأ بالله». «بالله»! «بالله»! این باء، می‌تواند باء برای سببیّت باشد یا باء مصاحبت باشد که حالا که مشاوه را مِن الله شروع کرد و نفسش را خدایی کرد، «فإنه إذا بدأ بالله أجرى الله له الخير على لسان من شاء من الخلق».

5- معیار اصلی مشاوره‌ی اسلامی

خصلت مشاوره‌ی اسلامی این است که آغاز آن، حقّ است و تمثّل مشاوره‌اش در نفس مشاور است و نفس مشاور، قنطره و پلی می‌شود برای انتقال به کسی که آسیب دیده است؛ پس خود مشاور، واسطه‌ی فیوضات الهی می‌شود. ان‌شاءالله که همه‌ی من و شما این‌گونه باشیم و ان‌شاءالله به مشاوره‌ی اسلامی و معارف اسلامی برسیم. رزقناالله‌ایاناوایاکم.