ادله‌ی قرعه/قرعه /بانکداری اسلامی_ شرکت

موضوع: بانکداری اسلامی_ شرکت/قرعه /ادله‌ی قرعه

1- بحث اخلاقی(وَرَع)

پرهیز از شبهات، یکی از خصوصیات اهل ورع

حضرت امام حسن عسکری (علیه‌السلام) در روایتی بحث وَرَع را مطرح کردند. وَرَع، پارسایی خاص است و به عبارت بهتر وقتی مراقبت و مواظبت (تقوا) به نتیجه برسد، به آن وَرَع می‌گویند.[1] از انسانی که اهل وَرَع است، به وَرِع تعبیر شده است.[2] حضرت می‌فرمایند: «اَوْرَعُ النّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، اَعْبَدُ النّاسِ مَنْ أقامَ عَلَى الْفرائِضِ، أزْهَدُ النّاسِ مَنْ تَرَكَ الْحَرامَ، أشَدُّ النّاسِ إجْتِهادا مَنْ تَرَكَ الذُّنُوبَ»؛[3] پارساترين مردم كسى است كه در موارد شبهه توقف كند؛ یعنی سریع نظر ندهد و در آن توقف و تأمل کند، عابدترين مردم كسى است كه در برپايى واجبات، استوار باشد، زاهدترين مردم كسى است كه حرام را ترك كند، كوشاترين مردم شخصى است كه گناهان را رها كند. اولین چیزی که به انسان ضربه می‌زند، این است که تابع جهل باشد، دنبال ندانسته‌ها باشد و بدون بینش و دانش حرف بزند. ما مأموریم که بر اساس معرفت و دانش حرکت کنیم. معرفت و دانش اقتضا می‌کند که انسان در مواجهه با شبهات، توقف کند. شبهات، شامل مباحث علمی‌ - که منشأ گام‌های عملی است - و نظری - که در آن بصر است - می‌شود.

نقش شبهات و شهوات در تعالی یا تنزل انسان

انسان از دو راه ضربه می‌خورد؛ یکی از شبهات و یکی از شهوات؛ ولی از همین دو راه هم انسان می‌تواند نتیجه‌ی مطلوب و مثبتی بگیرد. این دو گام و راه، گام اضداد است؛ هم در تعالی و درجات است و هم خدای نکرده در درکات و سقوط و تنزل است. اگر انسان شبهات را مدیریت و کنترل کند، بالا می‌آید. مراقبت انسان به این است که رافع و دافع شبهات باشد؛ نه اینکه در شبهات هضم شود.

جایگاه علوم معصومین (علیهم‌السلام)

اولین توصیه این است که برای کارهای علمی و نظری‌تان برنامه‌ریزی کنید. هر انسانی مجهولاتش بالاتر از معلوماتش است. فقط در حیطه و محدوده‌ی معصومین (علیهم‌السلام)، استثنائی وجود دارد که هیچ مجهولاتی ندارند. در کتاب الکافی مرحوم شیخ کلینی (رحمه‌الله) در باب «أَنَّ الْأَئِمَّةَ (علیهم‌السلام) إِذَا شَاءُوا أَنْ يَعْلَمُوا عُلِّمُوا» حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) ذکر کرده‌اند که حضرت فرمودند: «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ أُعْلِمَ»؛[4] هرگاه امام بخواهد بداند، به وى اعلام مى‌شود. شبهات در باقی وادی‌ها، بالاتر و بیشتر است.

راهکار رفع و دفع مجهولات و شبهات

1.0.1- آمادگی پاسخ نسبت به مجهولات و شبهات

باید برای رفع و دفع شبهه برنامه‌ریزی کرد. اگر روزانه این کار را نمی‌کنید، حداقل هر چند روز یک‌بار باید ببینید که به چه چیزهایی پاسخ دهید و چه جواب آماده‌ای نزد خود داشته باشید. اگر خودتان پاسخی داشتید، چه بهتر؛ چون گام‌های قبلی وسیله‌ی رسیدن به گام‌های بعدی است. دبستان و دبیرستان، مقدمه‌ی یادگیری مسائل آینده است. اگر برای پاسخگویی و حل شبهات و مجهولات به نتیجه نرسیدید، خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ﴿فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ﴾.[5] هر کس در نظام وجود، جلوداری دارد.

1.0.2- مراقبت از معلومات و راهکار تبدیل آن به محفوظات

از معلومات، مراقبت و مواظبت و نگهداری کنید و معلومات را تبدیل به محفوظات کنید. راه تبدیل معلومات به محفوظات این است که معلومات را کاربردی و عملیاتی نمائیم. بهترین کاربرد، به عبودیت و اقامه فرائض است.متخصصان حافظه می‌گویند که اگر معلومات، از حافظه‌ی موقت انسان به حافظه‌ی دائم وی منتقل شد، ماندنی است. این معلومات در انتقالات برزخی هم باقی می‌ماند.

1.1- داستان مسلمان شدن جراح مسیحی

لحظه‌ی انتقال از بیهوشی به هوشیاری، لحظه‌ی صداقت انسان است. یک جراح مسیحی به نام پروفسور برلون، آیت‌الله‌العظمی میلانی را جراحی نمود و گفت: ‌«من پس از عمل جرّاحی سیّد، پیش از آنکه ایشان از حالت بی هوشی بیرون بیایند، مراقب بودم که وقتی به ‌هوش می‌آید، چه می‌گوید _ چرا که این مرحله از نظر پزشکان مرحله حسّاسی است، شاید بیمار بعضی از ‌اسرار زندگی‌اش را هم بگوید _ ایشان آرام حرکت کرد، درحالی که در آن لحظه نیز خدا خدا می‌گفت و با ‌پروردگارش راز و نیاز می‌کرد. من تحت تأثیر این صحنه‌ی شگفت‌انگیز به حقّانیّت آئین اسلام پی بردم و ب ‌گرویدم.» او وصیت کرده بود که او را پس از مرگ در شهر مقدس ‌مشهد دفن کنند که اکنون آرامگاه وی در قبرستان خواجه ربیع قرار دارد.

جایگاه ماه ذیحجة الحرام

در دهه‌ی اکمالیه‌ی ذیحجةالحرام هستیم. ان‌شاء‌الله کمال استفاده را بکنیم. این لیالی برای جوایز است. ان‌شاء‌الله قربان و غدیر، وقت جایزه‌ی ما باشد.

2- گزیده‌ای از جلسات گذشته

در مباحث قرعه بودیم. به این نتیجه رسیدیم که قرعه، هم مبنای قرآنی، هم مبنای عقلایی، هم سیره‌ی عقلایی، هم اجماع بین مسلمین و هم مبنای روایی دارد. گاهی قرعه ما را به عدالت نزدیک می‌کند. آیه‌ی 44 سوره‌ی آل عمران که در مورد تعیین کفالت حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) و همچنین آیات 139 الی 144 سوره‌ی صافات که به انداختن حضرت یونس (علیه‌السلام) در دریا اشاره داشت را بررسی کردیم و در هر دوی این آیه‌ها قرعه جاری است.

3- تاریخچه‌ی قرعه

قرعه کاربرد فوق العاده‌ای دارد. در تاریخ اسلامی آن قرعه‌ای که حضرت عبدالمطلب برای قربانی حضرت عبدالله زد، که بعد شتر جای ایشان قربانی کردند. قرعه، تاریخ بشری و اسلامی دارد.

4- ادله‌ی قرعه

4.1- آیات

4.1.1- آیه‌ی 3 سوره‌ی مائده

﴿حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالأَزْلاَمِ﴾[6]

4.1.1.1- وجه استناد به این آیه بر مشروعیت قرعه

اگر گاهی اختلاف دیگری افتاد، می‌توان به‌ وسیله‌ی ازلام، قرعه‌کشی نمائیم؛ حتی گاهی در مسائلی که اختلاف نیست و ابتدایی است هم می‌شود با ازلام قرعه کشی نمود. به طور مثال برای تقسیم چیزی متحیر می‌شویم که به کدام‌یک سهم بیشتر بدهیم و به کدام‌یک کمتر، از ازلام استفاده می کنیم. خداوند، سید مرتضی علم الهدی و سید رضی – جمع‌کننده‌ی نهج البلاغه و از شاگردان شیخ مفید – را رحمت کند. پدرشان مرحوم شد و 13 کتاب از پدر به آن‌ها ارث رسید. کتاب‌ها را تقسیم کردند؛ ولی یکی باقی ماند. خواستند قرعه بزنند. برادر بزرگ گفت که قرعه نمی‌زنیم؛ هر کس نماز شبش ترک نشده، این را بردارد.

4.2- روایات

در روایات، گاهی با «کل امر مشکل»، گاهی با کلمه‌ی «کل امر مشتبه» و گاهی با کلمه‌ی «کل مجهول» از قرعه یاد شده است.

4.2.1- مجامع شیعه

4.2.1.1- روایت اول

وبإسناده عن محمّد بن أحمد بن يحيى ، عن موسى بن عمر ، عن عليّ بن عثمان ، عن محمّد بن حكيم قَالَ: «سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى (عليه السلام) عَنْ شَيْءٍ، فَقَالَ لِي: كُلُّ مَجْهُولٍ فَفِيهِ الْقُرْعَةُ»؛[7] از امام صادق (علیه‌السلام) در مورد چیزی سؤال کردم. حضرت فرمودند: هر چیزی که مجهول است، در آن قرعه است.کلمه‌ی «شئ» در روایت، یک مفهوم عام است. قاعده‌ی قرعه در این روایت، کلی است؛ یعنی چه مسبوق به نزاع باشد و چه نباشد؛ ولی قرعه بیشتر در چیزی است که اختلاف افتاده است.

4.2.1.1.1- بررسی اعتبار سندی روایت

در سلسه سند این روایت، در مورد جناب محمّد بن حکیم اشکالی وارد است؛ ولی مضمونش در روایات صحیح و قابل اتخاذ است.

4.2.1.2- روایت دوم

امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مَا مِنْ قَوْمٍ فَوَّضُوا أَمْرَهُمْ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَلْقَوْا سِهَامَهُمْ إِلَّا خَرَجَ السَّهْمُ الْأَصْوَبُ»؛[8] هیچ گروهی نیستند که کارشان را به حضرت حق محوّل کنند _ قرعه، محول کردن کار به حضرت حق است و از مصادیق آیه‌ی شریفه‌ی ﴿وَأُفَوِّضُ أَمۡرِيٓ إِلَى ٱللَّهِ﴾[9] است _ و سهام‌شان (کاغذهای قرعه) را نیندازند، جز اینکه سهم اَصوَب که به واقع نزدیک تر است، بیرون آید. شاید بگوییم که قرعه، جعل مصلحت می‌کند. با توجه به روایات، مباحث قرعه هم در مجامع شیعه است و هم در مجامع اهل سنت.

4.2.2- مجامع اهل سنت

مهاجران اسلام بعد از اینکه به مدینه آمدند، برای اینکه نزاعی پیش نیاید، برای سکنی قرعه زدند. انصار برای بردن آن‌ها به خانه‌های‌شان بر هم سبقت می‌گرفتند. همچنین برای بردن رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، ایوب انصاری این توفیق را یافت که حضرت به منزل ایشان بیایند. این عظمت اسلام است. اولین جا بعد از هجرت که قرعه مطرح شد، اینجا بود. برای پیشگیری از اختلاف قرعه زدند که چه کسی به خانه‌ی چه کسی برود. [10]

سایر روایات قرعه در ابواب مختلف فقه

روایات در باب قرعه از حد استفاضه گذشته و به حد تواتر رسیده است. در کتاب وسائل الشیعة، چاپ آل‌البیت در ابواب كيفية الحكم و‌أحكام الدعوى، باب های 12 و 13 و 20، قرعه ذکر شده است. در ابواب وصایا هم قرعه را دارد. در باب وصیت و قضا و میراث خنثی نیز آمده است. در باب نکاح عبید و اماء و ابواب عتق هم روایات قرعه را دارد. در بیع حیوان و ابواب جهاد، ابواب اطعمه و اشربه، ابواب ارث، میراث آباء و اجداد و ابواب شاة موطوئة. قرعه در ابواب مختلف آمده است.