تحسین خوبی‌ها و تقبیح بدی‌ها - اعتدال در رفتار/حلیة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) /سیره اخلاقی معصومین (علیهم‌السلام)

موضوع: سیره اخلاقی معصومین (علیهم‌السلام)/حلیة النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله) /تحسین خوبی‌ها و تقبیح بدی‌ها - اعتدال در رفتار

1- حدیث اخلاقی (حلیة النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله)

«... وَ يُقَبِّحُ الْقَبِيحَ وَ يُوهِنُهُ مُعْتَدِلَ الْأَمْرِ غَيْرَ مُخْتَلِفٍ ...».[1]

1.1- معنای «حِلیة»

در سیره علمی و عملی رسول مکرم اسلام، حدیثی معروف به «حِلیَةُ رسول‌الله» بودیم. «حِلیَة»، در حقیقت جلوه‌ای از زیبایی است که پس از تجسم هنری پدیدار می‌شود. هنرمند اثر خود را با رنگ‌ها و آرایش‌های خاص می‌آراید تا مورد توجه قرار گیرد.

1.2- نسبت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با قرآن

حلیة رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، یعنی این اسوه هستی و کسی که نخستین موجود خلقت است؛ بلکه بالاتر، به تعبیر روایات، «أول ما صدر عن الله تبارک و تعالی العقل» و ایشان مصداق عقل اولی است که از ذات الهی صادر شد،[2] باید هنر ایشان را در اتصاف به کمالات بررسی کنیم. وجود مقدس ایشان به وسیله آیات الهی نزول اجلال فرمود. و آیات قرآن ایشان را معرفی کردند؛ چون مُعَرِّف باید أجلَی (روشن‌تر) یا لااقل مساوی با مُعَرَّف باشد.

1.3- اعجاز اخلاق پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)

همچنین از این حدیث شریف استفاده می‌کنیم که اخلاق پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، همانند آیات قرآن، اعجاز است. البته اعجاز اخلاقی به این معنا نیست که دیگران نتوانند از آن بهره‌مند شوند؛ بلکه کمال آن، مخصوص ایشان است و دیگران می‌توانند در حد تمسک و توسل از آن استفاده کنند.

1.4- تکریم مردم در سیره حضرت

گفتیم بر اساس روایت، پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در میان مردم می‌زیستند، آنان را اکرام و احترام می‌کردند و اصحاب را مورد تفقد قرار می‌دادند.

1.5- تحسین و تقویت خوبی‌ها

«یحسّن الحسن و یقویه»؛ ایشان خوبی‌های مردم را می‌شناختند و تقویت می‌کردند. اخلاق پیامبر بر پایه فضیلت‌مداری و ارزش‌گذاری بود.

1.6- تقبیح و زشت دانستن بدی‌ها

«يُقَبِّحُ الْقَبِيحَ وَ يُوهِنُهُ»؛ زشتی را زشت می‌دانست و هیچ‌گاه آن را تأیید نمی‌کرد. وظیفه ما نیز این است که کارهای زشت در جامعه ارزش پیدا نکنند و در همان قباحت خود باقی بمانند. در قدیم برخی از کارها به قدری قبیح بود که می‌گفتند: از شما قبیح است.

1.7- اعتدال در رفتار

«مُعْتَدِلَ الْأَمْرِ غَيْرَ مُخْتَلِفٍ».

روایت‌ها بیان می‌کنند که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) «معتدل‌الامر» بودند؛ یعنی در همه امور، اعتدال را رعایت می‌کردند. افراط و تفریط، آفت جوامع است؛ لذا امت وسط که در قرآن آمده، همان امت پیامبر است.[3] اعتدال ایشان از خواب و خوراک تا روابط اجتماعی و حضور در مجالس آن حضرت نمود داشت. در سیره اجتماعی نیز پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اصل اعتدال را رعایت می‌کردند.

1.8- لزوم الگوگیری اهل علم از اعتدال پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)

علما و فرهیختگان باید این اصل را در زندگی خود به کار گیرید و از افراط و تفریط دوری کنید. افراط موجب دوری برخی افراد و تفریط موجب انقباض و رکود می‌شود. عالم باید هم در قبض و هم در بسط باشد و با تمرین این اصل، به اعتدال حقیقی برسیم، تا ان‌شاءالله از تابعان راستین پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) محسوب شویم.