موضوع: اخلاق/فضایل اخلاقی /سه ویژگی لازم برای مؤمن

1- حدیث اخلاقی (سه ویژگی لازم برای مؤمن، برگرفته از سه سنت)

ایام دهه کرامت و در آستانه‌ی ولادت امام رضا (علیه‌السلام) هستیم؛ روایت‌های ایشان که در مجامع روایی ما مثل معانی الأخبار و عیون اخبار الرضا نقل شده است و از روایت‌ها و مسائلی است که واقعاً باید در‌ آن دقت شود.

«لَا يَكُونُ‌ الْمُؤْمِنُ‌ مُؤْمِناً حَتَّى تَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِيِّهِ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِيِّهِ فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَكِتْمَانُ السِّرِّ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِيِّهِ فَمُدَارَاةُ النَّاسِ وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِيِّهِ فَالصَّبْرُ فِي الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ».[1]

این روایت در عیون، بحار و کتب متعدد روایی وجود دارد. حضرت رضا (علیه‌السلام)، سه ویژگی برگرفته از سه سنت الهی، نبوی و علوی را برای انسان مؤمن مطرح فرموده و بیان کرده‌اند که انسان مؤمن، مؤمن نیست، مگر این‌که این سه ویژگی را داشته باشد.

1.1- سنت الهیِ کتمان سر

«فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَكِتْمَانُ السِّرِّ»؛

سنت از جانب پروردگار این است که ما سرّ پروردگار را کتمان کنیم.

1.1.1- نگه‌داشتن اسرار مؤمنین، مقدمه است برای نگه‌داشتن اسرار خداوند

خداوند به هر کسی سرّ نمی‌دهد. آن‌کس که خداوند به او سرّ داد، باید سرّنگه‌دار باشد. سرّنگه‌داری خداوند از سرّنگه‌داری مؤمن شروع می‌شود. ما در مراودات‌مان خیلی حرف‌ها و کارهای سرّی داریم که این‌ها باید مخفی بماند. در باب «افشاء السرّ» وارد شده که اگر حرفی بین دو نفر بود، اطلاع نفر سوم از آن، گناه است.[2] افشای سرّ، جزء محرمات الهی است. سرّنگه‌داشتن این است که انسان، شخصیت‌ها را نگه می‌دارد؛ چون برخی اوقات وابستگی شخصیت‌ها به گفتار و رفتار است و اگر گفتار و رفتاری پخش شود، شخصیت افراد ضربه می‌خورد و اینجاست که باید امانت‌داری کنیم.

1.1.2- معیار برای کتمان اسرار دیگران

همان‌طور که انسان نسبت به خودش هر حرفی نمی‌زند، نسبت به دوست و اهلش نیز باید این‌گونه باشد. اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، معیار مشخص کرده و فرموده‌اند: «چیزی که برای خود نمی‌پسندید، برای دیگران هم نپسندید و چیزی که برای خود می‌پسندید، برای دیگران هم بپسندید».[3] باتوجه‌به این معیار، سنت الهی این است که اسرار دیگران را کتمان کنیم.

1.1.3- کتوم بودن علامه طباطبایی (رحمه‌الله)

علامه حسن‌زاده (رحمه‌الله) می‌فرمودند: «آقاجان من! بعضی از اساتید ما آن‌قدر کتوم بودند که به حرف واداشتن آن‌ها خودش هنر بود. در سفری از تهران تا قم، با اتوبوس‌های قدیمی که چندین ساعت به طول می‌انجامید، کنار علامه طباطبایی (رحمه‌الله) بودم. ایشان غیر از سلام و ‌علیک، کمترین حرفی نزدند؛ فقط آنچه که استحباب داشت، انجام دادند.» برخی اوقات کتوم بودن، نعمتی است که اسرار الهی را بر انسان گسترده می‌کند. ما نیز باید اسرار الهی را نگه داریم، تا بتوانیم آن‌ها را توسعه بدهیم.

1.2- سنت نبویِ مدارا با مردم

«وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِيِّهِ فَمُدَارَاةُ النَّاسِ»؛

آن سنت و قانونی که از جانب پیغمبر است، این است که با مردم مدارا کنیم.

1.3- سنت علویِ صبر

«وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ وَلِيِّهِ فَالصَّبْرُ فِي الْبَأْسَاءِ وَ الضَّرَّاءِ»؛

سومین سنت، یعنی سنت علوی، این است که در مشکلات مختلف، صبوری کنیم؛ هم در مشکلاتی که تنگنا و تنگدستی می‌آورد و هم در مشکلاتی که اضطراب و پریشان‌حالی می‌آورد.

1.3.1- لزوم مصابره و مرابطه در کنار صبر

صبر تنها کفایت نمی‌کند و باید مصابره، یعنی دعوت به صبر و مرابطه، یعنی ارتباط با امام برای حفظ معارف نیز وجود داشته باشد؛ چنانچه خداوند متعال می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اصْبِرُواْ وَصَابِرُواْ وَرَابِطُواْ وَاتَّقُواْ اللّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾.[4]