درس خارج اصول استاد رضازاده

موضوع: استصحاب/تنبیهات/ تنبیه چهارم/کلام آخوند

صحبت در تنبیه چهارم که در امور تدریجی بود که در جلسه 13/12/99 تنبیه چهارم بیان شد که بحث در این تنبیه در امور تدریجه چه زمان و چه زمانی باشد.

قبل از آنکه متن کفایه شرح داده شد مقدماتی بیان شد راجع به امور تدریجه و بعد از این مقدمات نظر مرحوم آخوند در امور تدریجی بیان می شود که آیا استصحاب در امور تدریجی جاری است یا نه؟

آنچه از کفایه[1] استفاده می شود این است که ایشان در این امور تدریجه در دو مقام بحث می کنند.

مقام اول : بحث در زمان و بیان این امور تدریجی است.

مقام دوم : فعل مقید به زمان است چه تقید عقلی باشد مثل اینکه زمان ظرف برای ظهور حکم باشد برای ثبوت حکم در خارج و یا غیر عقلی باشد مثل زمان مقوم موضوع باشد مثل روزه ماه رمضان که واجب است که این زمان که ماه رمضان است مقوم موضوع است و یا مثال دیگر مبیت در منی در عمل حج

مقام اول :

در این مقام اول سه مطلب را متعرض می شوند :

مطلب اول : اشکالی است که در جریان استصحاب در زمان و زمانی تصور می شود و آن اشکال این است شک در بقاء متیقن نیست و شک در حدوث دیگر است یعنی آن زمانی که گذشته و یا حرکتی که گذشته ان را یقین دارم و شک در این است که آیا این زمان فعلی آنهم مشمول ان حکم است و یا نیست و یا حرکت بعدی حاصل شده است و یا نشده است؟ و در استصحاب شک در بقاء باید باشد و اینجا شک در بقاء نیست و شک در حدوث است.

مطلب دوم : جواب این اشکال است و خلاصه جواب این است که این زمان و یا زمانی متصل به هم هستند و قبلا که من یقین داشتم این ماه رمضان است و الان که شک دارم ان زمانی که یقین داشتم با زمانی شک داشتم متصل به هم است و چیزی بینشان فاصله نکرده است و یا مبیت در منی که یک ساعت قبل که یقین داشتم که این شب است و بیتوته لازم است با این زمانی که شک دارم در واقع یک زمان است چیزی در بین فاصله نکرده است که خورشید طلوع کند و دو تا شب باشد.

و یا اگر فاصله کرده است آن فاصله خیلی کم است و وقتی که در بین چیزی فاصله نکرد و این امر تدریجی قبل و بعدش با هم متصل بود لا محالة استصحاب جاری خواهد شد اگر ماه رمضان است استصحاب آن ماه جاری است و اگر شک می کنم الان غروب است و یا نه ؟ تا بتوانم افطار کنم یا نه؟ استصحاب نهارجاری است و اگر شک در حرکت است تا مشغول به حرکت است که تدریجی بود استصحاب بقائش را می کنم

بنابراین چون وحدت محفوظ است استصحاب جاری است و مستفاد ادله استصحاب و تعریف استصحاب در اجراء استصحاب نظر عرف است یعنی اگر عرف گفت موضوع تغییر نکرده است و ما شک کردیم این می شود شک در بقاء نه شک در حدوث بنابراین این اشکالی که مطرح شده است که شک در حدوث است و نه در بقاء و جای استصحاب نیست می گوییم که به نظرعرف شک در بقاء است و وحدت موضوع است و جای این اشکال نیست.

در این مقام اول حرکت توسطیه ( که در مقدمات بیان شد ) داخل در این بحث نیست چه اینکه حرکت توسیطه داخل در امور قار ذات است و نه در تدریجی پس از این مرکز بحث ما که بحث در امور تدریجی است حرکت توسطیه خارج است.

مطلب سوم :

که با ( ثم لا یخفی ) اشاره این مطلب سوم است و خلاصه این که استصحاب ممکن است از قبیل استصحاب شخص باشد و ممکن از قبیل استصحاب کلی باشد و آن اقسام سه گانه ای که در استصحاب کلی در تنبیه سوم بیان شد و استصحابی که در این جا جاری شود هم ممکن داخل در استصحاب شخص باشد و هم در استصحاب کلی باشد.

مقام دوم

فعلی که مقید به زمان است خواه تقید عقلی باشد که اصطلاحا می گویند زمان ظرف است و یا تقید غیر عقلی باشد که زمان مقوم موضوع است.

در چند صفحه بعد در کفایه مرحوم صاحب کفایه می فرماید بحث در اینجا در دو مقام است :

تارة :

منشاء شک ما این جا چیست؟ آیا منشاء شک ما در بقاء قید است که در این صورت هم استصحاب قید جاری است به این بیان که قبل از این قید بود الان شک می کنم استصحاب بقائش را می کنیم و هم استصحاب مقید جاری است ساعتی قبل یقینا از شب بود و حالا که شک می کنم استصحاب قید و هم مقید جاری است.

اخری منشاء شک احتمال تعدد مطلوب است و ما اینجا دو مطلوب داریم یکی زمان ظرف برای مطلوب و یا زمان قید است.

اگر زمان را ظرف بدانیم استصحاب حکم جاری است و اگر زمان قید مقوم باشد استصحاب عدم حکم جاری خواهد شد.

به در ادامه آخوند اشکال می کند ظرف هم قید است بخاطر اینکه قبلا اشاره شد که ظرفیت محضه مساوق با لغویت است و وقتی گفتیم این عمل در این ساعت باید انجام بشود اگر بگوییم این ساعت ظرف محضه است پس تقید به این ظرف لغو است به عبارت دیگر این عمل در یک زمان انجام شود و در یک مکان باید انجام شود

جواب

ولو ظرف قید باشد ولی ملاک نظر عرف است چه زمان قید باشد و چه ظرف باشد موضوع یکی است و موضوع دو تا نیست.

اشکال می شود اینجا تعارض بین نظر عرف و دقت عقلیه است و چون عرف می گوید موضوع تغییر نکرده استصحاب جاری است و عقل می گوید موضوع تغییر کرده جای استصحاب جاری نیست.