درس رجال استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: توثیقات عامه/کل من کثر روایاته عن المعصوم/

یکی دیگر از اموری که در کلام بعضی به عنوان توثیق عام مطرح شده است و در خصوص اثبات و یا نفی آن میان اندیشمندان بحث رجال اختلاف هست کثرت روایت شخص از امام معصوم می باشد به این معنا که اگر یک راوی که توثیق خاصی پیرامون او وارد نشده است روایاتش از معصوم با واسطه یا بدون واسطه کثیر باشد. دراین صورت نفس کثرت روایت او از امام معصوم می تواند به عنوان یک توثیق عام برای او محسوب گردد.

برای اثبات توثیق عام شخص به کثرت روایتش از معصوم چه با واسطه و چه بی واسطه به سه روایت استناد شده است.

روایت اول :

حَمْدَوَيْهِ بْنُ نُصَيْرٍ الْكَشِّيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْخَطَّابِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ، عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: اعْرِفُوا مَنَازِلَ الرِّجَالِ مِنَّا عَلَى قَدْرِ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا. [1]

روایت دوم :

مُحَمَّدُ بْنُ سَعْدٍ الْكَشِّيُّ بْنِ مَزْيَدٍ وَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عَوْفٍ الْبُخَارِيِّ، قَالا: حَدَّثَنَا أَبُو عَلِيٍّ مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ حَمَّادٍ الْمَرْوَزِيُّ الْمَحْمُودِيُّ، رَفَعَهُ، قَالَ: قَالَ الصَّادِقُ (ع) اعْرِفُوا مَنَازِلَ شِيعَتِنَا بِقَدْرِ مَا يُحْسِنُونَ مِنْ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا، فَإِنَّا لَا نَعُدُّ الْفَقِيهَ مِنْهُمْ فَقِيهاً حَتَّى يَكُونَ مُحَدَّثاً. فَقِيلَ لَهُ أَ وَ يَكُونُ الْمُؤْمِنُ مُحَدَّثاً قَالَ يَكُونُ مُفَهَّماً وَ الْمُفَهَّمُ مُحْدَّثٌ. [2]

روایت سوم :

إِبْرَاهِيمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ الْعَبَّاسِ الْخُتَّلِيُّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ الْقُمِّيُّ الْمُعَلِّمُ، قَالَ حَدَّثَنِي أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى بْنِ عِمْرَانَ، قَالَ حَدَّثَنِي سُلَيْمَانُ الْخَطَّابِيُّ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُحَمَّدٍ، عَنْ بَعْضِ رِجَالِهِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ الْعِجْلِيِّ، عَنْ عَلِيِّ بْنِ حَنْظَلَةَ، عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: اعْرِفُوا مَنَازِلَ النَّاسِ مِنَّا عَلَى قَدْرِ رِوَايَاتِهِمْ عَنَّا. [3]

وجه استدلال این است که بر اساس آنچه از این روایات استفاده می شود هر مقدار که روایات یک راوی از حیث کثرت بیشتر باشد، در جهت توثیق و شناخت او و نزدیکی او و مورد اعتماد بودن او نزد ائمه اطهار علیهم السلام تاثیر گذارتر است .

مناقشه در استدلال

از دو منظر می توان از این استدلال پاسخ داد :

اولا :

این روایات از حیث سند ضعیف اند. روایت دوم و سوم وجه ضعف آن ها بسیار روشن می باشد. به دلیل عدم توثیق بسیاری از راویان آن ها و بلکه مجهول بودن بسیاری دیگر از آن ها . و در خصوص روایت اول اگر محمد بن سنان را توثیق کنیم روایت معتبری است ولی اگر ایشان را توثیق نکنیم ، کما هو التحقیق روایت ضعیف است. (چون در مورد محمد بن سنان اختلاف زیادی وجود دارد)

ثانیا :

قطع نظر از ضعف سندی این روایات دلالت این روایات بر اعتبار شخص کثیر الروایة، نامعلوم است. چون اگر مقصود از " قدر روایاتهم منا."[4] مقدار خبری باشد که روای از ائمه نقل می کند، چه صدق و چه کذب آن ها نا معلوم باشد، طبعا نمی تواند مورد نظر بوده و مقصود باشد. چون چه بسا شخصی باشد که روایات کذب او بیشتر از روایات صدق او باشد.

و اما اگر مقصود از قدر روایاتهم منا آن مقدار روایاتی باشد که این شخص خودش صدور آن ها را از امام معصوم علیه السلام قبول دارد، اگرچه کثرت روایت به این معنا نوعی اطمینان عرفی نسبت به ثقه بودن آن شخص ایجاد می کند، ولی احراز اینکه این فرد تمام روایاتی را که نقل می کند، اولا صادق است و ثانیا کثیر می باشد، بسیار مشکل است. مگر اینکه قائل به حجیت قول راوی بشویم و بگوییم هر آنچه راوی می گوید صدر عن المعصوم و هذا ممنو و قابل قبول نمی باشد.

بنابر این ادعای توثیق کل من کثر روایاته عن المعصوم مستند به جمله " اعرفوا منازل الرجال منا علی قدر روایتهم عنا. " [5] استدلالی ناتمام غیر قابل قبول می باشد. لذا این توثیق نیز از نگاه ما قابل اثبات نمی باشد.