درس رجال استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: توثیقات عامه/الوقوع فی سند محکوم بالصحه/وکالة الامام/

الوقوع فی سند محکوم بالصحة

یکی دیگر از اموری که به عنوان توثیق عام مطرح شده و قابل بحث است این است که راوی در سند روایتی واقع شود که اعلام از متقدمین و یا متأخرین حکم به صحت سند آن روایت نموده باشند . لذا بر اساس همین توثیق می گویند : کل من روا عنه محمد بن احمد بن یحیی فهو ثقة و معتبر.

توضیح آنکه شیخ طوسی و نجاشی ذیل بیان ترجمه محمد بن احمد بن یحیی گفته اند که محمد بن حسن بن ولید از روایاتش آن مقداری را که از یک جماعت خاصی روایت کرده است، استثنا کرده است. و اسماء آن جماعت را ذیل ترجمه آن ها بیان کرده است.

ابو جعفر بن بابویه و ابوالعباس بن نوح نیز همین کار را کرده اند . جز در مثل محمد بن عیسی بن عبید که او را استثناء نکرده اند .

بر این اساس می توان گفت : كل من روى عنه محمد بن أحمد بن يحيى، ولم يستثن من رواياته فهو ثقة و معتمد علیه و محکوم علیه بصحة الحدیث .

البته به عنوان مثال محمد بن احمد بن یحیی مطرح شد و مجموعه آن جماعتی که محمد بن حسن بن ولید به عنوان مستثنیات از روایاتش ذکر کرده است، همین حکم را پیدا می کنند.

در هر صورت بحث است در اینکه اگر شخصی در سند یک روایتی واقع شود که یکی از اعلام متقدمین یا متأخرین سند آن روایت را صحیح می دانند، آیا معتمد علیه است و می توان حدیث او را در جای دیگری هم که نقل روایت می کند، صحیح دانست یا خیر؟

نظر محقق خویی

سید محقق خویی می فرماید : اعتماد ابن ولید و سایر متقدمین تا چه رسد به متأخرین بر یک روایت شخصی و حکم به صحت آن، نمی تواند کاشف از وثاقت راوی ای باشد که در آن سند واقع شده است . و حتی دلیل بر مدح او هم نخواهد بود.

دلیل بر آن این است که مجرد حکم یک شخص به صحت یک روایت، نمی تواند ثابت کند که منشاء حکم او به صحت یک روایت، توثیق این اشخاصی است که در سند این روایت واقع شده اند. بلکه این احتمال وجود دارد که منشاء حکم به صحت در کلام این بزرگوار این باشد که او با استناد به اصالت عدلالت در عین حالی که شک در وثاقت شخص دارد حکم به صحت این روایت کرده است . یعنی قائل به جریان اصل عدالت بوده و معتقد است هر روایتی را که یک مؤمنی که فسقی از او ظاهر نشده است ، روایت کند حجت می باشد هرچند در نزد آن شخص توثیق او ثابت نشده باشد. لذا مجرد حکم یکی از اعاظم به صحت سند یک روایت، دلیل بر این نمی شود که تمام کسانی که در سند آن روایت قرار گرفته اند کسانی هستند که از نگاه مصحح توثیق دارند و قابل اعتمادند.

علاوه بر این تصحیح کسانی مثل ابن ولید که صراحتاَ حکم به صحت هر روایةٌ مایی می کنند و بدون اینکه متذکر وثاقت روات آن شوند اعتماد به آن می کنند مفید فایده نیست[1] .

بر این اساس این امر به عنوان توثیق عام قابل پذیرش نمی باشد .

وکالة الامام

یکی دیگر از اموری که به عنوان توثیق عام قابل بحث است وکالت داشتن از جانب امام است .

آیا می توان وکلای ائمه علیهم السلام و کسانی که از جانب امام وکالت داشته اند، را به طور کلی حکم به عدالت آن ها و توثیق آن کرد یا خیر؟

پاسخ

مجرد وکالت مستلزم عدالت یک شخص نیست. چون به اجماع فقها توکیل فرد فاسق هم جایز است . بله شکی نیست که عقلا در امور مالی به غیر از کسی که ثقه باشد و به او اطمینان داشته باشند وکالت نمی دهند .

و اما اینکه هر کس ، هر شخصی را که در هر امری وکالت داد، از نگاه موکل ثقه می باشد تا چه رسد به اینکه عادل باشد برای آن دلیل قانع کننده ای جود ندارد .

بعضی برای اثبات وثاقت وکلای از جانب معصومین به بعضی از روایات استناد می کنند :

من جمله روایت شیخ کلینی عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ قَالَ: شَكَكْتُ فِي أَمْرِ حَاجِزٍ فَجَمَعْتُ شَيْئاً ثُمَّ صِرْتُ إِلَى الْعَسْكَرِ فَخَرَجَ إِلَيَّ لَيْسَ فِينَا شَكٌّ وَ لَا فِيمَنْ يَقُومُ مَقَامَنَا بِأَمْرِنَا رُدَّ مَا مَعَكَ إِلَى حَاجِزِ بْنِ يَزِيدَ.[2]

ولی از این روایت به این صورت پاسخ داده شده است که این روایت از نظر سند ضعیف است و از نظر دلالت نیز دارای اشکال است .

اولا سند آن ضعیف است چون حسن بن عبد الحمید در سند آن مجهول است .

ثانیا از حیث دلالت دارای اشکال است چون این روایت دلالت نمی کند بر توثیق هر کسی که از جانب ائمه علیهم السلام در یک امری از امور وکیل شده باشد. بلکه نهایت چیزی را که دلالت دارد این است که کسانی را که ائمه علیهم السلام در جایی و منطقه ایی قائم مقام خود قرار داده اند همچون نواب و سفرای از قِبَل آن ها از جایگاه بالایی برخوردار بوده و مورد اعتماد هستند . لذا نهایتا این روایت دلالت می کند بر اینکه این نواب و سفرای خاص اهل بیت علیهم السلام در یک مکان و یا یک منطقه ای قابل اعتماد هستند ولی این کجا و اینکه بگوییم هرکسی را که از جانب اهل بیت علیهم السلام وکیل در یک امری شد آن شخص مورد وثوق و اعتماد در همه زمینه ها باشد.