درس رجال استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری
1401/10/28
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: توثیقات عامه/اصحاب الصادق فی رجال الشیخ /
بحث درباره ی توثیقات عامه بود که تعدادی از این توثیقات در جلسات گذشته اثباتاً و نفیاً مورد بحث قرار گرفت.
أصحاب الصادق في رجال الشيخ
یکی دیگر از توثیقاتی که به عنوان توثیقات عام مطرح است ، اصحاب امام صادق علیه السلام در رجال شیخ است به این معنا که گفته شود: کل من ذکره الشیخ فی رجاله من اصحاب الصادق علیه السلام فهو ثقة . یعنی هر راوی را که شیخ طوسی در کتاب رجالش به عنوان اصحاب امام صادق ذکر کرده است او ثقه است.
برای اثبات این نظریه به کلامی از شیخ مفید در حالات امام صادق استناد کرده اند :
شیخ مفید می فرماید : فإنّ أصحابَ الحديثِ قد جمعوا أَسماءَ الرُّواةِ عنه منَ الثًّقاتِ ، على اختلافِهم في الأراءِ والمقالاتِ ، فكانوا أربعةَ آلافِ رجلٍ[1] . یعنی اصحاب حدیث اسماء راویان از امام صادق با این وصف که ثقة هستند را جمع کرده اند اگر چه جمع کنندگان این اسماء در آراء و مقالات اختلاف نظر دارند . و اصحاب امام صادق چهار هزار نفر هستند .
ابن شهر آشوب می گوید : ينقل عنه من العلوم ما لا ينقل عن أحد و قد جمع أصحاب الحديث أسماء الرواة من الثقات على اختلافهم في الآراء و المقالات و كانوا أربعة آلاف رجل. [2]
از جمله کسانی که این توثیق عام را می پذیرد صاحب وسایل الشیعه شیخ حر عاملی است . ایشان در کتاب امل الآمل در ترجمه خلید بن اوفی ابی الربیع الشامی اینگونه می فرماید : ولو قيل بتوثيقه وتوثيق أصحاب الصادق عليه السلام إلا من ثبت ضعفه لم يكن بعيدا، لان المفيد في الارشاد وابن شهر آشوب في معالم العلماء والطبرسي في إعلام الورى قد وثقوا أربعة آلاف من أصحاب الصادق عليه السلام ، والموجود منهم في جميع كتب الرجال والحديث لا يبلغون ثلاثة آلاف[3] .
لذا طبق نظر شیخ حر عاملی جمیع من ذکره الشیخ فی الرجاله من اصحاب الصادق ثقاة .
نقد محقق خویی
محقق خویی در مقام نقد این نظریه و رد آن می فرماید : اصل طرح این توثیق عام به شیخ مفید برمی گردد و ابن شهر آشوب و سایرین از او تبعیت کرده اند. و این ادعا یعنی توثیق تمام راویانی که شیخ در رجالش به عنوان اصحاب امام صادق علیه السلام ذکر می کند قابل پذیرش نیست. چون اگر مقصود شیخ و کسانی که طرفدار این نظریه هستند این باشد که همه چهار هزار اصحاب امام صادق ثقه بوده اند این مطلب شباهت دارد به این که کسی ادعا کند که تمام اصحاب پیامبر عادل هستند. و همانطوری که بطلان ادعای عدالت تمام صحابه واضح است بطلان ادعای ثقه بودن تمام اصحاب امام صادق هم واضح است. علاوه بر اینکه چنین ادعایی با تضعیف خود شیخ طوسی نسبت به بعضی از اصحاب امام صادق علیه السلام سازگاری ندارد. از جمله کسانی که از اصحاب امام صادق هستند و شیخ طوسی تضعیف کرده است حارث بن عمر بصری[4] ، عبد الرحمان بن الهلقام[5] ، عمرو بن جمیع[6] و تعدادی دیگر است . و نیز یکی از کسانی که شیخ آن را از اصحاب امام صادق می شمارد اباجعفر منصور دوانیقی است و آیا شیخ قائل به وثاقت او است؟
و اما مقصود کسانی که طرفدار این نظریه هستد این است که اصحاب امام صادق زیاد بودند و در میان آن ها چهار هزار ثقه بودند این ادعا اگرچه فی نفسه قابل تصدیق است ، ولی با واقع مخالفت دارد. یعنی اینکه اصحاب امام صادق بیش از چهار هزار باشند خلاف واقع است .
و علاوه بر اینکه بر فرض چنین باشد چه دلیلی وجود دارد بر اینکه راویانی که شیخ طوسی در رجالش به عنوان اصحاب امام صادق نقل می کند ، از جمله آن چهار هزار نفری هستند که ثقه بودند؟ هیچ دلیل واضحی بر این مطلب وجود داد و اقامه نشده است[7] .
بنابراین می توانیم نتیجه بگیریم ادعای توثیق کل من ذکره الشیخ فی رجاله من اصحاب الامام الصادق ادعای نادرستی است و مطابق با تحقیق نیست و لذا این توثیق نیز به عنوان توثیق عام قابل قبول و پذیرش نخوهد بود.
