درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: حج/استطاعت /فرع چهارم از مساله 48

وجه سقوط وجوب استنابه به اختلاف منشأ عدم تمکن متفاوت می‌باشد با این توضیح که؛

    1. اگر عدم تمکن از استنابه ناشی از عدم وجود نائب باشد - فردی که تمام شرائط شرعی نائب را داشته در آن سال پیدا نمی‌شود - طبعاً دلیل ثبوت استنابه این است که یکی از شرائط عامه برای هر تکلیفی از تکالیف، قدرت بر انجام آن تکلیف می‌باشد و در فرض فقدان نائب، فرد معذور قدرت بر استنابه ندارد و تکلیف از او ساقط می‌شود.

    2. اگر قدرت بر استنابه وجود دارد ولی این استنابه مستلزم به حرج شدید افتادن فرد معذور است حرجی که متعارف مردم آن را تحمل نمی‌کنند مثلاً نائب اگر چه جامع تمام شرائط نیابت است ولی اجرتی را مطالبه می‌کند که اعطا و بذل آن توسط معذور موجب حرج می‌شود. در این صورت وجه سقوط وجوب استنابه، قاعده نفی حرج است.

    3. اگر دلیل عدم تمکن از استنابه، به ضرر افتادن منوب‌عنه باشد مثلاً نائب اجرتی بیشتر از اجرت معمول از منوب‌عنه مطالبه کند که اگر چه پرداخت آن اجرت توسط منوب‌عنه موجب حرج نیست ولی موجب ضرر مالی به او هست. در این صورت چنانچه استنابه موجب ضرری غیر متعارف شود دلیل سقوط وجوب آن قاعده نفی حرج است.

نتیجه: همانطوری که سید محقق یزدی و حضرت امام0 مطرح کردند اذا لایتمکّن المعذور من الاستنابة سقط الوجوب.

در فرض سقوط وجوب استنابه بر فرد معذور - چه در مورد حرج، چه در مورد ضرر زائد و چه در مورد عدم وجوب نائب آیا بعد از فوت معذور، بر وصی واجب است فردی را جهت انجام قضا این حج نائب بگیرد طوری که مقدار مالی که نیاز است از ترکه او خارج شود یا در این خصوص باید تفصیل داد بین کسانی که بعد از استقرار حج معذور شده‌اند و کسانی که قبل از استقرار حج ولو بعد از استطاعت معذور شده‌اند و یا قضا از جانب او مطلقا - چه حج بر او مستقر شده و چه نشده - واجب نیست؟