درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: حج/استطاعت /ادامه بحث در بررسی دلالی روایات

اشکال: اگر چه می‌پذیریم که امام صادق در ذیل این دو روایت با ذکر یک واقعه مربوط به زمان امیرالمؤمنین درصدد بیان حکم شرعی فردی است که بر اثر پیری تمکّن از انجام حج را ندارد لکن در چنین مقامی بودن منافاتی ندارد با اینکه امام حکم این شخص را به قصد تعلیم حکم به معاویة بن عمار و عبدالله بن سنان بیان کرده باشد و همینطور این احتمال وجود دارد که امام حکم به وجوب استنابه بر این شخص را به قصد تعریض به مالک بن انس بیان کرده باشد چون مالک بن انس در آن عصر فتوا داده بود که استنابه بر شخص عاجز مطلقا واجب نیست و امام با اظهار وجوب استنابه بر این فرد پیری که عاجز از رفتن به حج است و ذکر واقعه مربوط به زمان امیرالمؤمنین می‌خواهد بفرماید که فتوای مالک با حکم امیرالمؤمنین مخالفت دارد و اگر مقصود امام صادق یکی از این دو احتمال باشد کافی است در مقام افاده چنین مقاصدی خصوص قیودی را در کلام بیاورد که مربوط به عجز است مثلاً کبر سن یا عدم طاقت و توان این فرد را ذکر کند و اما استقرار حج و یا عدم آن، نقشی در افاده بیان حکم به این اهدافی که ذکر شد ندارد تا عدم ذکر آن را دلیل بر بی اعتباری و ذکر آن را دلیل بر اعتبار آن بدانیم.

پاسخ: این دو احتمالی که مطرح شد خلاف ظاهر فرمایش امام است چون اصل به لحاظ اینکه امام در مقام بیان وظایف شرعیه مکلفین و تعلیم این وظایف به مکلفین است نه به روایت کنندگان، اقتضا دارد که این دو احتمال را نفی نموده و برای اثبات آن احتیاج به دلیل داشته باشیم.

نتیجه: استدلال به صحیحه معاویة بن عمار و حسنه عبدالله بن سنان بر وجوب استنابه عندالعجز علی نحو الاطلاق به اطلاق مقامی – استقرار و عدم استقرار حج - استدلالی تام است.