درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: كتاب الحج/القول فی النیابة /مسأله6

(مسألة 6): لو مات قبل الإحرام تنفسخ الإجارة؛ إن كانت للحجّ في سنة معيّنة مباشرة، أو الأعمّ مع عدم إمكان إتيانه في هذه السنة. ولو كانت مطلقة، أو الأعمّ من المباشرة في هذه السنة، ويمكن الإحجاج فيها، يجب الإحجاج من تركته، وليس هو مستحقّاً لشي‌ء على التقديرين لو كانت الإجارة على نفس الأعمال فيما فعل.[1]

بحث درباره ی حکم موت اجیر و نائب قبل از ورود به احرام است. در خصوص این مسئله اجاره و نیابت، از چند حالت خارج نیست :

یا اینکه اجاره در خصوص انجام حج در یک سال معین است. ویا اینکه متعلق اجاره مطلق است. و مقید به یک سال ویژه ای نیست و در هر دو صورت یا اجاره مقید به مباشرت اجیر بنفسه در انجام عمل است و یا مطلق بوده و مقید به مباشرت نیست. و همینطور یا متعلق اجاره مجرد اعمال و مناسک حج است و یا اینکه اعم از اعمال ، مناسک و مقدمات حج می باشد.

صورت اول

اگر اجاره مقید به مباشرت اجیر باشد چنانچه اجیر قبل از احرام از دنیا برود یقینا این اجاره خود به خود فسخ شده و مال الاجاره به ورثه منوب عنه می رسد و در این جهت فرقی نیست بین اینکه این حج و این اجاره در این حج مقید به سال معینی بوده باشد یا مقید نباشد. ولی در متن تحریر حضرت امام قیدی می آورد مبنی بر اینکه : مع عدم إمكان إتيانه في هذه السنة. و این دلالت دارد بر اینکه اگر مقید به مباشرت شده ولی بتواند حج را در سال بعد انجام بدهد اجاره فسخ نشده و می تواند سال بعد انجام بدهد لکن با دقت بیشتر می توان گفت مع عدم إمكان إتيانه في هذه السنة. می تواند قید أو الأعمّ باشد به این معنا که مقید به مباشرت نبوده و بتواند سال آینده آن را انجام بدهد. لکن علی التحقیق نباید تفاوتی باشد بین این دو فرض به این دلیل که فرض آن است که این اجیر قبل از احرام از دنیا رفته است مگر اینکه بگوییم وقتی انجام حج مقید به مباشرت نمی شود در واقع این اجیر وکیل است از جانب منوب عنه یا وصی او که یا خودش این حج را انجام دهد و یا کسی را برای انجام حج اجیر بنماید و فرض آن است که این شخص قبل از مردن فردی را وکیل می کند تا از جانب او در صورت مردنش اقدام به انجام حج بنماید.

در این صورت طبعا اجاره فسخ نشده و مشروط به فوت او کس دیگری می تواند عمل حج را از جانب منوب عنه انجام دهد و شاید نظر حضرت امام از این قید همین مطلب باشد .

صورت دوم

این است که اجاره مقید به یک سال معینی باشد هرچند مقید به مباشرت نیست و از طرفی امکان اتیان حج برای این اجیر در آن سال وجود ندارد.

در این صورت هم به دلیل اینکه متعلق یعنی انجام حج مقید به آن سال است و خودش قادر به انجام عمل نبوده و نیز امکان احجاج هم وجود ندارد خود به خود این اجاره فسخ می شود.

صور دیگر

و اما در غیر این دو صورت یعنی آنجایی که تقید به مباشرت نیست و از طرفی امکان احجاج از ترکه ی او هم وجود دارد طبعا مجالی برای انفساخ اجاره باقی نمی ماند. به دلیل اینکه با فرض عدم تقید به مباشرت و مطلق بودن اجاره طبعا اگر خود این شخص نتواند حج را انجام بدهد ، می تواند کسی را برای انجام حج اجیر کند. و اگر اقدام به این کار نکرده باشد با فوتش این عمل در ذمه ی او ثابت می شود و با ثبوت عمل باید ذمه فارغ شود و راه فراغ ذمه ی او این است که ورثه اش از ترکه میت که فرضا وجود دارد اقدام به اجیر کردن شخصی جهت انجام این حج بنماید.