درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: كتاب الحج/القول فی النیابة /مسأله5

(مسألة 5): لو مات الأجير بعد الإحرام ودخول الحرم، يستحقّ تمام الاجرة إن كان أجيراً على‌ تفريغ الذمّة كيف كان، وبالنسبة إلى‌ ما أتى‌ به من الأعمال إذا كان أجيراً على‌ نفس الأعمال المخصوصة ولم تكن المقدّمات داخلة في الإجارة، ولم يستحقّ شيئاً- حينئذٍ- إذا مات قبل الإحرام. وأمّا الإحرام فمع عدم الاستثناء داخل في العمل المستأجر عليه، والذهاب إلى‌ مكّة بعد الإحرام وإلى‌ منى‌ وعرفات غير داخل فيه، ولايستحقّ به شيئاً، ولو كان المشي والمقدّمات داخلًا في الإجارة، فيستحقّ بالنسبة إليه مطلقاً ولو كان مطلوباً من باب المقدّمة. هذا مع التصريح بكيفيّة الإجارة، ومع الإطلاق كذلك أيضاً. كما أنّه معه يستحقّ تمام الاجرة لو أتى‌ بالمصداق الصحيح العُرفي؛ ولو كان فيه نقص ممّا لايضرّ بالاسم. نعم لو كان النقص شيئاً يجب قضاؤه فالظاهر أنّه عليه لا على المستأجر.[1]

در جلسه قبل بیان شد در ذیل مسئله پنجم که مربوط به کیفیت استحقاق اجرت در حج برای کسی که بعد از احرام و دخول در حرم از دنیا رفته است صور مختلفی مطرح شده است که صورت اول این بود متعلق اجاره تفریق ذمه منوب عنه باشد و در این خصوص بیان شد در دو زاویه باید بحث شود یکی اینکه اصل این اجاره صحیح است یا خیر ؟ و دوم اینکه حکم این استحقاق اجرت چیست ؟

در خصوص هر دو بحث نتیجه گرفتیم که اگره بعضی قائل به بطلان اجاره در این صورت هستند اما علی التحقیق مانعی در صحت ندارد و همینطور مستحق تمام اجرت این عمل است ون متعلق اجاره تفریق ذمه بوده و فرض آن است که این شخص بعد از احرام و دخول در حرم عملی انجام داده است که ذمه منوب عنه فارغ بشود .

صورت دوم :

آن است که شخص اجیر شده است تا مناسک مخصوص حج را بدون لحاظ طی طریق انجام دهد . و به تعبیری متعلق اجاره عبارت است از مناسک مخصوص حج قطع نظر از طریق .

و این شخص از دو حالت خارج نیست :

حالت اول : قبل از احرام و یا بعد از احرام و قبل از دخول در حرم از دنیا می رود .که در این صورت نسبت به اجرت به هیچ عنوان استحقاق ندارد .

حالت دوم : بعد از احرام و دخول در حرم از دنیا می رود . که در اینجا بحث است که آیا این شخص مستحق اجرت است یا خیر؟ و علی فرض استحقاق آیا مستحق تمام اجرت است یا بعض اجرت؟

در این خصوص بر اساس قاعده این شخص استحقاق اجرت ندارد.

دلیل :

به دلیل اینکه مناسک حج مجموعه ای از اعمال ترکیبی مرتبط به هم است و در حقیقت مناسک حج یک جمله اموری است مانند اجزاء نماز که تماما مرتبط به هم می باشند . طوری که اگر شخصی موفق به انجام یکی از اعمال و مناسک نشد به منزله آن است که موفق به انجام هیچ عملی نشده است . بر این اساس چنانچه متعلق اجاره مناسک باشد ، تنها در صورتی نائب و اجیر استحقاق اجرت را دارد که تمام اعمال را انجام داده باشد و اما چچنانچه یکی از اعمال انجام نگیرد یا یکی یا دو تا از اعمال مثل احرام و طواف انجام بگیرد و سایر اعمال انجام نگیرد طبعا به مثابه آن است که هیچ عملی انجام نگرفته و باتوجه به اینکه مقدمات این عمل یعنی طی طریق و طی مسیر تا مثل میقات خارج از دائره متعلق اجاره می باشد طبعا هیچ اجرتی برای او ثابت نیست .

و حضرت امام به همین دو صورت اشاره دارد و می فرماید : لو مات الأجير بعد الإحرام ودخول الحرم، يستحقّ تمام الاجرة إن كان أجيراً على‌ تفريغ الذمّة كيف كان، وبالنسبة إلى‌ ما أتى‌ به من الأعمال إذا كان أجيراً على‌ نفس الأعمال المخصوصة ولم تكن المقدّمات داخلة في الإجارة، ولم يستحقّ شيئاً- حينئذٍ- إذا مات قبل الإحرام[2] .

لذا آنچه بیان شد مبنی بر عدم استحقاق هیچ مقدار از اجرت و این را مطابق با قاعده دانستیم با فرمایش حضرت امام که قائل به توزیع شده است منافات دارد و در حقیقت نقدی بر فرمایش حضرت امام در این فتوا می باشد .

صورت سوم :

این است که متعق اجاره تر کیبی از افعال مخصوص حج یعنی مناسک حج به علاوه ی طی مسیر برای حج است البته طی مسیر حج به عنوان جزئی از متعلق اجاره مطرح نشده است بلکه به عنوان شرطی از شرایط این اجاره مطرح است در واقع وصی یا ولی به نائب می گوید : من شما را اجیر نمودم تا مناسک حج را از جانب منوب عنه انجام بدهی مشروط به اینکه از فلان مسیر برای انجام حج طی مسیر بنمایی .

حکم مسئله در این صورت چنانچه بعد از احرام و دخول در حرم از دنیا برود حکم مسئله دوم است و هیچ تفاوتی در این جهت وجود ندارد . انما الکلام در این است که اگر این شخص قبل از احرام یا پس از احرام و قبل از دخول در حرم از دنیا برود استحقاق اجرت به نسبت طی مسیر را دارد یا خیر ؟