درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/کتاب /شبهات موهِم وقوع تحریف در قرآن کریم

ادامه مبحث سوّم: شبهات موهِم وقوع تحریف در قرآن کریم

بیان شد اینکه عنوان مبحث سوّم، شبهات موهِم وقوع تحریف در قرآن کریم قرار داده شد، نه ادلّه قائلین به تحریف، بدان خاطر است که کسی برای اثبات تحریف در قرآن کریم به این امور استناد نکرده است، اگرچه این امور می تواند به عنوان شبهاتی مطرح شود که استدلالات گذشته را زیر سؤال برده و موجب توهّم وقوع تحریف در قرآن کریم گردد؛ لذا پاسخ به این شبهات جهت تکمیل استدلالات مذکور برای اثبات عدم وقوع تحریف در قرآن کریم لازم می باشد.

در این زمینه شبهه اوّل یعنی روایات موهم وقوع تحریف در قرآن کریم بیان گردیده و مورد نقد قرار گرفت. در ادامه به بیان شبهه دوّم یعنی روایات موهم متفاوت بودن مصحف علی (ع) و مصحف فاطمه (س) با قرآن موجود و نقد و بررسی آن خواهیم پرداخت.

شبهه دوّم: وقوع تحریف در قرآن با وجود مصحف علی و فاطمه «علیهما السلام»

معروف و مشهور است که امیر المؤمنین علی (ع) و حضرت زهرا (س)، هر کدام مصحفی داشته اند که دارای آیات و مطالبی است که در قرآن فعلی وجود ندارد و این امر، مقتضای ظاهر برخی روایات نیز می باشد و وجود مصحف هایی با چنین خصوصیّتی دلالت بر وقوع تحریف به نقیصه در قرآن کریم خواهد داشت.

از جمله روایاتی که ظهور در آن دارند که این دو مصحف، با قرآن موجود تفاوت دارند، روایتی از امیر المؤمنین (ع) است که در مقابل گروهی از مهاجرین و انصار خطاب به طلحه می فرمایند: «یا طلحة، انّ کلّ آیة انزلها الله «جلّ و علا» علی محمّدٍ عندی باملاء رسول الله و خطّ یدی و تأویل کلّ آیةٍ انزلها الله علی محمّدٍ و کلّ حرامٍ و حلالٍ أو حدٍّ او حکمٍ او شیءٍ تحتاج الیه الأمّة الی یوم القیامة مکتوبٌ بإملاء رسول الله و خطّ یدی حتّی ارش الخدش»[1] .

روایت دیگر در این زمینه، روایت جابر است که می فرماید: «سمعت ابا جعفرٍ (ع) یقول: ما ادّعی احدٌ من الناس انه جمع القرآن کلّه کما انزل الّا کذّابٌ و ما جمعه و حفظه کما نزّله الله تعالی الّا علیّ بن ابی طالب (ع) و الائمّة من بعده (ع)»[2] .

پاسخ از شبهه دوّم

با روشن شدن ماهیّت و حقیقت مصحف علی (ع) و مصحف فاطمه (س)، پاسخ از این شبهه نیز دانسته می شود لذا گفته می شود لفظ «مصحف» در صدر اسلام به حسب معنای لغوی خود به معنای کتاب یا دفتر جلد شده بوده است ولی به مرور زمان، در خصوص قرآن کریم، علم بالغلبه گردیده و هر یک از صحابه رسول الله که قرآن را مکتوب می نمود، آن قرآن به عنوان مصحف آن صحابه شناخته می شد مثل مصحف عبد الله بن مسعود، مصحف ابیّ بن کعب، مصحف عائشه، مصحف عبد الله بن عبّاس؛ مصحف علی (ع) نیز یکی از همان مصحف ها بوده و چیزی جز همین آیات و سوره هایی که در قرآن موجود، به تواتر به ما رسیده است، نمی باشد، با این تفاوت که مصحف علی (ع) دو ویژگی نسبت به سایر مصحف ها داشته است:

ویژگی اوّل آنکه همانطور که در روایت احتجاج گذشت، مصحف علی (ع) علاوه بر قرآن موجود مشتمل بر تفسیر و توضیح آیات و بیان مصادیق موضوعات آیات مذکور در قرآن موجود می باشد؛ شیخ مفید نیز به همین تفاوت اشاره نموده و در اوائل المقالات می فرمایند: «و لکن حُذِفَ ما کان مثبَتاً فی مصحف امیر المؤمنین (ع) من تأویله و تفسیر معانیه علی حقیقة تنزیله و ذلک کان ثابتاً منزّلاً و ان لم یکن من جملة کلامٍ الله الذی هو القرآن المعجز، و قد یسمى تأویل القرآن قرآنا قال الله تعالى: «و لا تعجل بالقرآن من قبل أن یقضى إلیك وحیه وقل رب زدنی علما»، فسمى تأویل القرآن قرآنا، وهذا ما لیس فیه بین أهل التفسیر اختلاف»[3] .

و امّا دوّمین ویژگی مصحف علی (ع) نسبت به سایر مصحف ها آن است که این مصحف بر اساس ترتیب نزول سوره های قرآن کریم تنظیم شده است. سیوطی در کتاب الاتقان می گوید: «فمنهم من رتّبها علی النزول و هو مصحف علی (ع)، کان اوّله اقرأ، ثمّ المدثّر، ثمّ نون، ثمّ المزمّل، ثمّ تبّت، ثمّ التکویر و هکذا الی آخِر المکّی و المدنی و کان اوّل مصحف ابن مسعود، البقرة، ثمّ النساء، ثمّ آل عمران علی اختلافٍ شدیدٍ و کذا مصحف ابیّ و غیره»[4] .