درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی‌سبزواری

موضوع: طرق ایصالی الفاظ، افعال و تقاریر صادره از شارع/کتاب /ادله عدم وقوع تحریف

ادامه پاسخ از شبهه اوّل

بیان شد این شبهه، شبهه ای است که بعضی از معاصرین متعصّب عامّه در مقام انتساب اعتقاد به تحریف به بعضی علمای شیعه همچون محدّث کلینی «رحمة الله علیه» مطرح کرده اند. حاصل استدلال این افراد این بود که مرحوم شیخ کلینی طوائف چهارگانه مذکور از روایات را در کتب خود ذکر نموده و آنها را ردّ نکرده اند، علاوه بر اینکه در دیباجه کتاب کافی، به ثقه بودن همه راویان این کتاب تصریح کرده اند، لذا معلوم می شود ایشان معتقد به وقوع تحریف در قرآن کریم هستند.

بیان گردید پاسخ به این شبهه لازم است طیّ دو مرحله ذکر گردد: مرحله اوّل، بیان وجه عدم امکان تمسّک به این طوائف چهارگانه برای اثبات وقوع تحریف در قرآن کریم و مرحله دوّم بیان وجه عدم دلالت ذکر این طوائف توسّط مرحوم شیخ کلینی بر اعتقاد ایشان به وقوع تحریف در قرآن کریم. مرحله اوّل از پاسخ به این شبهه بیان گردید. در ادامه بیه بیان مرحله دوّم از پاسخ به شبهه اوّل خواهیم پرداخت.

مرحله دوّم: وجه عدم اعتقاد مرحوم کلینی به وقوع تحریف با وجود نقل روایات تحریف

گفته می شود شکّی نیست که مجرّد نقل یک روایت در یک کتاب حدیثی، کاشف از اعتقاد مؤلّف آن کتاب به مضمون آن روایت نبوده و بسیاری از روایات موجود در کتب حدیثی می تواند از نظر مؤلّف به لحاظ سندی یا دلالی، ضعیف بوده باشد و نقل روایات متنافی با یکدیگر در یک کتاب، خود گواه روشنی است بر عدم کاشفیّت نقل یک روایت در یک کتاب حدیثی بر اعتقاد مؤلّف آن کتاب به مضمون آن روایت.

امّا در خصوص کتاب کافی و انتساب اعتقاد مرحوم شیخ کلینی به روایاتی که در کتاب خود راجع به تحریف قرآن کریم نقل نموده اند، استدلال دیگری مطرح شده و آن اینکه ایشان در مقدّمه کافی، در مقام پاسخ به کسی که از ایشان تألیف کتابی را درخواست کرده بود که متعلّم را از تمامی فنون علم دین کفایت نماید می فرمایند: «انّک تحبّ أن یکون عندک کتابٌ کافٍ یجمع من جمیع فنون علم الدین، ما یکتفی به المتعلّم و یرجع الیه المسترشد و یأخذ منه من یرید علم الدین و العمل به بالآثار الصحيحة عن الصادقين عليهم السّلام و السنن القائمة الّتي عليها العمل»[1] ، و عبارت «بالآثار الصحیحة» در این کلام، نوعی شهادت از مرحوم کلینی نسبت به صحّت احادیث این کتاب نزد خود ایشان بوده و دلالت بر صحیحه بودن روایات وقوع تحریف نزد ایشان نیز خواهد داشت و طبعاً باید به مضامین این روایات نیز معتقد باشند.

در پاسخ گفته می شود اوّلاً جمله «بالآثار الصحیحة» در وصف مطلوب درخواست کننده ذکر شده است نه در وصف کتاب کافی، بلکه ایشان در وصف کتاب کافی می فرمایند: «أرجوا أن یکون بحیث توخّیت»[2] یعنی شما کتابی را از من درخواست نمودید که تمامی اخبار آن صحیحه باشد و من هم امیدوارم این نوشته، همانطور که شما خواسته اید بوده باشد، بدون اینکه تصریح نمایند به اینکه در این کتاب، صرفاً اخبار صحیحه را ذکر نموده و یقیناً این کتاب، درخواست کننده را به مطلوب خود می رساند؛

مؤیّد این مطلب آن است که تعبیر «عن الصادقین (ع)» در عبارت «الاخبار الصحیحة عن الصادقین (ع)»، وصف غالبی بوده و مفهوم ندارد، بلکه صرفاً از باب غلبه أخبار این دو امام «علیهما السلام» بر سائر معصومین (ع) ذکر شده است، و الّا واضح است که در کتاب کافی، اخبار سائر معصومین (ع) نیز نقل شده است و این مؤیّد آن است که گفته شود تعبیر «الصحیحه» در عبارت «الاخبار الصحیحة عن الصادقین (ع)» نیز وصف غالبی بوده و مفهوم نداشته باشد، بلکه صرفاً از باب اغلبه اخبار صحیحه بر اخبار ضعیفه ذکر شده است، در نتیجه این عبارت شامل سه دسته اخبار خواهد گردید: آثار الصحیحة عن الصادقین (ع)، آثار غیر الصحیحة عن الصادقین (ع) و آثار الصحیحة عن غیر الصادقین (ع)؛

بله، اگر مستشکل بگوید شکّی نیست در آنکه محدّث کلینی «رحمة الله علیه» تمام تلاش خود را در راستای تحقّق مطلوب و خواسته درخواست کننده به کار بسته و طبعاً سعی دارد احادیثی را نقل نماید که اگرچه صحیح السند نیست، ولی برای ایشان حدّ اقل به لحاظ احتفاف به قرائن قطعیّه، حجّت و مورد قبول باشد و همین مقدار برای انتساب اعتقاد به تمامی روایات مذکور در کافی از جمله روایات تحریف به مرحوم کلینی، کافی خواهد بود.