درس خارج فقه استاد عباسعلی زارعی سبزواری

موضوع: كتاب الحج/القول فی الحج بالنذر و العهد و الیمین /مسأله12

(مسألة 12): لو عجز عن المشي بعد انعقاد نذره يجب عليه الحج راكباً مطلقاً، سواء كان مفيداً بسنة أم لا، مع اليأس عن التمكن بعدها أم لا. نعم، لا يُترك الاحتياط بالإعادة في صورة الإطلاق؛ مع عدم اليأس من المكنة، وكون العجز قبل الشروع في الذهاب إذا حصلت المكنة بعد ذلك، والأحوط المشي بالمقدار الميسور، بل لا يخلو من قوة وهل الموانع الآخر كالمرض أو خوفه أو عدو أو نحو ذلك بحكم العجز أو لا؟ وجهان، ولا يبعد التفصيل بين المرض ونحو العدوا باختيار الأول في الأول والثاني في الثاني .[1]

در این مسئله بحث در این است که شخصی نذر می کند حج را پیاده انجام بدهد در حالی که فی نفسه متمکن از انجام این حج به صورت پیاده است لکن به هر دلیلی هنگامی که می خواهد اقدام به حج بنماید از اقدام به حج به صورت پیاده عاجز می شود آیا در این صورت حج از او ساقط می شود یا موظف است حج را به صورت سواره بر مرکب انجام بدهد و یا اینکه باید بین موارد تفصیل داد ؟

در این خصوص سید یزدی در کتاب عروه پنج نظریه مطرح می کند[2] :

نظریه اول

این است که این شخص موظف به انجام حج به صورت سواره می باشد البته باید قربانی را جهت انجام قربانی بفرستند. این نظریه منسوب به شیخ طوسی و بعض دیگر از فقها است و در کتاب الخلاف[3] شیخ آن را مجمع علیه دانسته است.

نظریه دوم

این است که این شخص فقط موظف به انجام حج به صورت سواره می باشد و نیازی به سیاق قربانی نیست.

و این نظریه از اعاظمی مثل شیخ مفید[4] ، ابن جنید[5] نقل شده و شیخ طوسی در کتاب خلاف[6] اختیار کرده و بعضی دیگر هم مثل ابن براج[7] همین نظر را اختیار کرده اند.

نظریه سوم

این است که حجی را که نذر کرده بود پیاده برود دو صورت دارد : اول مقید به سال معینی است و در همان سال عاجز از پیاده روی می شود و یا مقید به سال معینی نیست ولی شخص مأیوس از تمکن از پیاده روی در آینده است که در این صورت حج ساقط می شود.

دوم چنانچه حج مقید به سال معینی نبوده و مأیوس از تمکن از پیاده روی در سال آینده نیست حج ساقط نشده و باید صبر کند در سنوات آینده حج را پیاده برود. این نظریه را علامه در ارشاد[8] و محقق ثانی در حاشیه شرایع[9] اختیار کرده اند.

نظریه چهارم

این است که در صورت تعیین سال مشخص و یا یأس از تمکن در صورت عدم تعیین انجام حج به صورت پیاده ساقط می شود و باید اقدام به انجام آن به صورت سواره نماید و اما در صورتی که حج مقید به سال خاصی نبوده و مأیوس از تمکن به پیاده روی در سنوات آتیه نیست باید انتظار تمکن کشیده و در آینده پیاده به حج برود.

این نظریه ای است که شهید ثانی رحمه الله در مسالک[10] و روضه[11] و علامه رحمه الله در مختلف[12] هم همین نظر را دارد.

نظریه پنجم

اگر عجز او از پیاده روی بعد از دخول در تهران باشد بر او واجب است به صورت سواره اقدام به حج بنماید و اما چنانچه عجز او از پیاده روی قبل از دخول در احرام باشد از دو حالت خارج نیست :

اول سال معینی برای حج منذور لحاظ شده که در این صورت با عجز از پیاده روی قبل از دخول در احرام حج از او ساقط می شود.

دوم سال معینی را لحاظ نکرده و مأیوس از انجام حج به صورت پیاده در سالهای آینده نیست که در این صورت باید صبر کند و در آینده پیاده برود .و این نظریه صاحب مدارک[13] رحمه الله است.

در عبارت حضرت امام رحمه الله همانطوری که عرض کردیم ایشان نظریه دوم را اختیار کرده و می فرماید چنانچه شخص عاجز از پیاده روی شود بعد از اینکه نذر او منعقد شده عليه الحج راكبا مطلقاً مطلقا واجب است اقدام به حج بنماید به صورت سواره چه مقید به سالی باشد یا خیر، چه مایوس از تمکن در آینده باشد یا نه.

سید یزدی رحمه الله بعد از نقل این اقوال می فرمایند از نگاه ما این مسئله باید اچاز دو منظر بررسی شود[14] :

اول تارةً از منظر آنچه قاعده اقتضاء می کند باید بررسی شود.

دوم اخری از منظر روایات باب باید بررسی شود.

و می فرمایند : از نگاه اقتضا قواعد نظریه سوم درست است یعنی تفصیلی که مطرح شد ولی از نگاه مقتضای جمع بین روایات نظریه دوم درست است یعنی همان نظریه ای که حضرت امام رحمه الله اختیار کردند.